Victoria Kaapanda
ONGWEDIVA-Uunona wa valwa koomeme ye na ombuto yo-HIV /Aids, owu na okuyama koontulo dhooyina sigo oomwedhi hamano nenge dha pita po shi ikwatelela komakonaakono nomapukululo gandohotola.
Ndhoka odha popiwa komupangi omukuluntu moshipangelo shopawumwene tashi ithanwa Ondangwa Private Hospital Rachel Iyambo sho a li a fatulula esimano lyokuyamutha uunona koontulo dhooyina. Shika okwe shi popi esiku ya li taya dhimbulukwa omasiku gokuyamitha muuyuni, ngoka haga dhimbulukiwa omvula kehe okuza momasiku 1-7 gaAguste.
Iyambo ta ti okanona ngele ka valwa kuyina e na ombuto yoHIV, itashi ti itaka yamuthwa, ashike oke na okuyama sigo oomwedhi ndhoka ndohotola a tokola ka yame, sha ikwatelela komakonakono nomayamukulo ga yina ngele otaka vulu okutsikila okuyama konima yoomwedhi hamano nenge opo taka hulile.
Ope na oopela ndhoka hadhi keelele ombuto kaayi taandele kokanona omanga ke li mela lyayina sigo ka valwa.Kape na nando uupyakadhi okuyamutha okanona ka valwa kuyina e na ombuto oshoka itaka kwatwa nando.
“Oomeme oya pumbwa okuyamutha uunona wawo, okuza esiku nethimbo taka valwa. Okanona ngele taka yamu omahini gayina gokontulo, nena oka kelelwa koombakiteli nokomikithi odhindji oshoka omahini gayina oge na oonkondo noge na uundjolowele,” Iyambo ta ti ngaaka.
Ta gwedhapo ta ti oomeme naya simaneke okuyamutha kontulo oshoka kaku na ndilo, okuyelekanitha noku ka landa omahini gomoondooha niikwawo oyindji mbyoka hayi pumbwa oku landwa.
Iyambo okwa li a fatulula ta ti oomeme yamwe ohaya kutha ko uunona komagundji kuyele, neyipopilo kutya kaye na omahini, ashike ethimbo limwe ngele owa kambadhala okunwa ontaku oyindji omahini ohaga vulu okuya ashike.
Ta gwedha po wo kutya okuyamutha ohaku koleke ohole pokati kayina nokanona, ohaku kelele omikithi dha yooloka nokanona ohaka koko noondunge dha ukilila nodhi li melandulathano.
“Okanona inaka pumbwa okupewa omeya sigo ka gwanitha oomwedhi hamano, oshoka omahini gokontulo oge na nale ashihe okanona okashona ka pumbwa,” Iyambo ta yelitha.
Ta kumagitha oomeme mboka ye na omahini ogendji gokontulo opo ya iyambe oku ga gandja kehangano tali ithanwa Namibia Breast Milk Bank, okukwathela yalwe mboka kaaye na omahini gokontulo oshowo ya ningile konakuyiwa pamwe ngele taya ka mona uunona wawo nayo itaya ka kala ye na omahini.
Ta ti kutya okuyamitha ohaku shunitha pevi oompito dhokukwatwa komikithi dha yooloka ngaashi okankela, osuuka oshowo omutima.
Okusimaneka nokudhimbulukwa omasiku gokuyamutha osha li sha totwa po komahangano ga yooloka ga pamba epangelo, World Health Organisation(WHO) oshowo United Nations Intenational Childrens Emergency Fund (UNICEF) muAguste 1990 .