New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Etindo lyomapuka tali holoka komikunda

Etindo lyomapuka tali holoka komikunda

2020-09-23  Staff Reporter

Etindo lyomapuka tali holoka komikunda

Dr. Elifas N. Junias 
       (bvm, unam)
 
Omapuka ngaashi oongupa nomapuka gomepunda ohaga tindi okusa komiti ngele omiti itadhi gandjwa pamukalo. Etindo lyomapuka ongele omapuka itaaga si we komiti na ohaga tsikile okukala momalutu giimuna konima yepango. Etindo lyomapuka olyi li uupyakadhi uunene muuyuni noshilongo shetu osha kwatelwa mo. Uupyakadhi mbuka owu li unene kuushayi molwaashoka aanafalama yako kaye na ontseyo nkene omiti dhomapuka hadhi longithwa, naantu yamwe mboka yaa na ontseyo ohaya longitha ompito ndjika okugandja omiti e taya futitha aanafaalama ngaashi ya hala. 

Epango lyomapuka omukalo goku ga dhipaga miinamwenyo to longitha omiti. Okukeelela omapuka okwa simana opo ku yandwe oluhepo ta lweeta keshunopevi lyonyama, omahini osho woo okuvala kwiinamwenyo. Omapuka gamwe giinamweyo ohaga vulu okutaambathanwa pokati kiinamwenyo naantu onkene oga pumbwa okukeelelwa. 

Monena aantu mboka yaa na ontseyo mokulongitha omiti dhomapuka ohaya landa noku enda nomikunda taya panga iimuna. 
Olundji aantu mbano ohaya hogolola omiti dha puka noku dhi gandja momikalo dha puka no kayeshi kutya uunake iinamwenyo ya pumbwa oku endululwa. Olwindji aantu mbano oha ya futitha aanafaalama ngaashi ya hala shono hashi hepitha iimaliwa yaanafaalama. Poompito odhindji omunafaalama keshi ngele omuti ngu a futila ogo ngaa gwa gandjwa shili nenge omeya gowala. 

Uuna oshinamwenyo sha pewa omuti gwomapuka, hamapuka agehe haga si ihe gamwe ohaga hupu. Ngoka ga hupa ihaga si we komuti ngoka nohaga gandja uukwatya mbuno komaluvalo gawo. Opo ku yandwe elondo lyomwaalu gwomapuka ngaka, iitsa tayi landula oya pumbwa okutulwa miilonga: 

a) Kala wu na esiloshimpwiyu lyiinamwenyo mofaalama yoye ewanawa ndyono lya kwatela mo okupanga iinamwenyo mbyo tayi ulike yi na omapuka poompito dhimwe. 
Oondohotola dhiinamwenyo noshowo oonkulungu yamwe miinamwenyo otaya vulu okukwathela mwaashika taya longitha omikalo dhi ili nodhi ili. 

b) Hogolola omiti dhi li mondjila negandjo lyomiti lyuukilila ngaashi sha gandjwa kaatseyinawa yiinamwenyo. Oshiholelwa shoku yanda etindo lyomapuka ongaashi oku gandja omiti dha yooloka iikando ya yooloka opo ku dhipagwe omapuka ngoka inaaga sa komuti ngu gwa gandjwa lwotango. 
c) Gandja omuti gu li mondjila e to gu gandjulula konima yethimbo lyuuthwa. Etindo lyomapuka komikunda ohali etwa kokugandja omuti inaagu gwana nenge gwa hauka. Shino otashi ti iinamwenyo ohayi pewa omuti omushona na omuti itagu longo ngele omushona. 
Ngele omapuka oga tindi aanafalama oha ya landa omiti itadhi longo, niinamwenyo yawo iha yi koko yo ihayi vala nayimwe ohayi si nomolwaasho oshili oshiwanawa oku panga iinamwenyo yoye shi ikwatelela komalombwelo ga shangwa kuukende womiti, noshowo ga gandjwa kaagandji yomiti nenge koondohotola dhiinamwenyo. 

Momukalo nguka omiti ohadhi longo nawa ngaashi sha tegelelwa.
Oondohotola dhiinamwenyo odhi lilepo oku gandja uuyelele kehe ethimbo, kayishi owala ngele pena uudhigu. 
Ontseyo yuukwatya womapuka oha yi kwathele oku hogolola omuti guli mondjila nandohotola gwiinamwenyo moshitopolwa sheni ota vulu oku gandja uuyelele mbuka. 

Omapuka gamwe oha ga adhika miitopolwa yimwe ngaashi ngoka haga adhika momahuli giinamwenyo, oge hole poma hala mpoka pena omeya ogendji noshowo oonkonkolosa opo ga mane oku koka. Sha hala kutya oku gandja omiti dhomapuka ngaka moshitopolwa shaana omeya ina shi simana unene. 
Omukalontseyo nguka ogwa pumbiwa opo ku yandwe elongitho lyiimaliwa momiti inaadhi simana unene momudhingoloko moka. 
Elongo lyaanafaalama yokuushayi kombinga yomapuka gomeni oshowo go kombanda yomalutu giinamwenyo otali vulu oku gandjwa pomatuntilo taga dhengele haga ningwa kepangelo, nota ga vulu oku kwatelamo omukalouliko nkene aantu haya gandja omiti. 
Pompito ndjino ota ndi kunkilile aanafaalama ya shilipaleke kutya oya konga omuntu nenge aantu mboka yena ontseyo miinamwenyo nomo ku longitha omiti, oshowo oku gandja uuyelele womondjila.

Onga omunafaalama, oto vulu oku landa omuti gwoye gwomapuka shi ikwatelela komalombwelo wega pewa komutseyi nawa gwiinamwenyo opo wu pange iinamwenyo yoye mwene. Shino otashi hupitha iimaliwa yoye, iinamwenyo yoye netindo lyomapuka monakuyiwa.
* Dr Elifas N. Junias Omundohotola gwiinamwenyo a longwa ko University ya Namibia.


2020-09-23  Staff Reporter

Tags: Khomas
Share on social media