New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Ounona moAfrica ova ondoka neenghono – Manga

Ounona moAfrica ova ondoka neenghono – Manga

2020-05-28  Staff Reporter

Ounona moAfrica ova ondoka neenghono – Manga

Lasarus Hakwaake

EENHANA – Eondo la pitilila ota li twikile noku didilikwa muSouth Africa. Omuvalu ufike 13% dounona veli koshi yedula nhano ova didilikwa va ondoka unene sha pitilila, omanga okaana kamwe mounona vanhe ka liwa ondjala sha pitilila osho hashi eta okaana opo ka kale ka tinda osho ehangano loChild Gauge la shivifa. Afrika oku li pombada ngeenge tashi ya pounona vondodo yopetameko va ondoka sha pitilila mounyuni aushe. South Africa oye umwe womoilongo ili pombada oyo tai kondjo noku lwifa eondo la pitilila, edi oda popiwa kehangano loDiabetes moSouth Africa. Omupangilongi ha longo neondo, Christine Manga, okwa ti eshi taku ka fikwa 2025 otaku tengenekwa kutya emiliona 3.91 otadi kala da ondoka sha pitilila omo mwa kwatelwa yo ounona veli mofikola. Eshi otashi shitukile mounona vefike 120 000 va kale vena omadidiliko oshuuka itai lonongo nawa, omanga vamwe ve fike 68 000 va kale nale va kwatwa koudu woshuuka 

Nonande, oudu weondo lapitilila oha u dulu oku kelelwa, oyeetifi yeondo mounona oyakitakana. Imwepo oyo hai twala meondo lounona osho okulya sha pitilila nope hena oku ninga omadeulo olutu. Kokutya omafiku 1000 petameko oku kala mwenyo oo ha pale ondjila youndjolowele noku kula kokaana monghalamwenyo.

Omundokotola Teopolina Ndemuweda moshipangelo shaEenhana okwa popya kutya shimwe osho tashi eta eondo lapitilila osho onyalo ile oku kaleka okaana ihaka longosha. Onghonga hangano youndjolowele mounyuni oya kunghilila opo okaana keshe pokati keedula 5-17 kutya naka kale taka ningi omadeulo oulefimbo mominute 60 keshe efiku, eshi nashi ningwe okaana taka danauka ile taka kufa ombinga moinyangadalwa yomaudano. Okulya sha pitilila kwa wedwa okulya oikulya ya puka nasho otashi endelelifa eondo mokati kounona. Okaana oka pumbwa alushe okulya oshuuka ihe dule pouhapu wekaloli 100, ko kutya okena kulya egalama 25 ile ounguto vehe dule va hamano mefiku. Kandooxa kamwe kokanamunate kemilimeta 330 okena ounguto va heyali voshuuka osho tashi yandje ekaloli 139 osho shi dule osho sha ufwa hehangano loundjolowele mounyuni, omanga okamboloto kamwe kopokati kochocolate kokamaffin kena ekaloli 364 shi fike pegalama 14 doshuuka. Ounona okudja 2-3 oka pumba ashike ekaloli 1000 mefiku, 4-8 ekaloli 1200 mefiku, 9-13 ekaloli 1600 mefiku needula14-18 ekaloli 1800 mefiku.

Ndemuweda okwa popya yo kutya Ovakulunhu ovo unene hava nwefamo ounona, nova pumbwa oku yandja oshiholelwa shiwa. Ovakulunhu ova pumba oku longa ounona opo va kufe omatokolo oikulya oyo tai kalekepo oundjolowele wounona. Ounona inava pumbwa okulya unene oshuuka ihapu ile oikulya ihadi omaadi. Ovakulunhu nava longe ounona vavo kombinga youndjolowele woikulya efiku keshe nonghee vena oku ninga omatokolo oikulya oyo tai tungu oundjolowele womalutu avo osho Ndemuweda ati.  


2020-05-28  Staff Reporter

Tags: Khomas
Share on social media