2008-06-23Staff Report 2 "BUN`ATA bwa bayahi ba naha seba swanela kuitukiseza sisitataliso sa kufukuzeha kwa lico mwa kweli ya Muyana silimo se. Lico ze nyinyani lita bonwa mwa masintolo kakuli ne ku bile ni kutulo ye nyinyani silimo se. Likayamana la butuku bwa taku ni mulomo ni lona li kulubelwa kuli lita bulaya palo ye pahami ya likomu mwa Caprivi. Butuku bwa taku ni mulomo bobu tiswa ki linali ze kenanga mwa naha mutakafululele kuzwelela mwa naha Botswana mwa upa wa sikiliti sa Caprivi sebu tisize kuli mane abbatwa ya Meatco I kwaliwe swalelele kakuya ka piho ye ikambota kaza likayamana la lico mwa naha. Piho ne n`ozwi ki mutompehi Matheus Ndiodhi, caziba wa njimo ni sifumu mwa Likolo la Njimo, Mezi ni Nahen`i. Bun`ata bwa litaba zen`wi za mwa piho ya hae neli hohilwe mwa piho yene ezizwe kiba liluko la Namibia Early Warning and Food Information Unit bene ba kile a eza lipatisiso ni kuhatisa piho kuamana ni likiliti za mwa mutulo wa naha ze lima ahulu lico ze. Mwa nako ya lipatisiso za bona, bunata bwa balimi neba fumanwi inge basa patehile ni kutulo ya bona haa mwa Caprivi mona nese mu bonahala kuli kutulo nese fita kwa maungulo Mun`oli wa piho yani u akaleza kuli kutulo ya lico silimo se I yemi fa matanisi a likana 121.3 ili kutulo ye sika pahama ni kufita kutulo ya silimo se sifelile ka lipesenti feela ze nyinyani zesa fiteleli lishumi. Pampili ya lico ze kutuzwi ya naha I supeza kuli kuta shota ma-metric tanisi a likana 8 900 ha kubalelwa kuzwa kweli ya Kandao silimo se kuisa kweli ya Lungu silimo sesi taha mi kacwalo teko ya kwande ita bonwa. ""Pula ye felile nesi yona hande kwa balimi ba likiliti za mwa mutulo kakuli mwa linaha zen`wi ne kile ya n`atafala ni kufita ni kuto tisa munda, likokwani mi hape ka kuekeza kuze ni kutisa kuli mane mwa libaka zen`wi balimi ba sike ba lima ka bunako kakuli pula ne tile ka tiyeho,"" piho ya Ndiodhi ne kile ya patalaza. ""Ka kuekeza kuze kaufeela, pula ne kile ya feela ka bunya mwa kweli ya Liatamani. Likiliti za mwa upa-mutulo kwa lineku le lin`wi neli kilwe za katazwa ahulu ki pula ye n`ata kubeya munda o mun`ata mwa Caprivi hape,"" kakuya ka piho. ""Halu talima silimo sa 2006/7, naha ne fumani pula yende mwa likweli zabo Muimunene ni N`ulule kono hape silimo nesi boni linanga, munda ni likokwani ze n`ata kubeya linyunywani zen`wi zene tisize kutulo ye maswe mwa likiliti kamukana."" Ze ni halili cwana, balimi bene ba kilwe ba ikopanywa ni bona ba talusa kuli neba lilimanisize kulima sanda sa mubu o mutuna kakuli neba sabile munda ni kuli neba sina palo sakata ya limunanu kubona kuli mubu wa limiwa hande. ""Limela neli palezwi kuhula hande baken`i sa mubu ono kolobile nako kaufeela kubeya likokwani zene kile za kataza,"" kakuya ka piho. Mwa sikiliti sa Omusati mona mo kutaluswa kuli kutulo neli ye maswe luli baken`i sa munda kubeya likokwani hala lisitataliso zen`wi. Palo ya mubu ye likana mahekitasi a 33 891 ki yene konilwe kulimiwa kuyona mi lico ze cwale ka mauza ni makonga ki zene konilwe kulimiwa mwa likiliti za mwa mutulo haa mwa mutulo-upa mona ne ku limilwe ahulu mbonyi. Kono ka libaka la kuli ne kubile ni kutulo ye maswe silimo se, lico lita ba ze nyinyani mwa masintolo mi teko ya kwande kiye ta kona feela kutusa mwa likayamana le. Bun`ata bwa lico ze beiwangwa mwa lishete mwa naha neli felile ka bubebe silimo se sifelile baken`I sa linanga, munda ni kutulo ye maswe kakuya ka piho. Mwa sikiliti sa Caprivi, bayahi neba kile ba feza lico za bona mwa kweli ya Sope ha likiliti za mwa mutulo zona neli katalizwe ki linyunywani ni likokwani kubeya munda o mun`ata mi baken`I sa palo ya batu bapila mwa likiliti ze, likayamana neli konilwe kuutwiwa luli. Nihaike ze neli bonwi kuba cwana, bucwan`i mwa likiliti zabo Kavango ni Caprivi nebu bonwi kuli bwa bonahala luli mi ne ku kilwe kwa boniwa feela kuli libaka ze cwale ka Bukalo, Lusese ni Mubiza ki zena ni bucwan`i bobu nyinyani mwa Caprivi baken`i sa likomu ze n`ata mwa libaka zani. Bucwan`i bu taluswa kuli buta feela ahulu ni kufita mwa silalanda sa Kabbe baken`I sa balimi baba tutisanga likomu za bona ze n`ata kwa mukulo wa nuka ni kuli tisa mwa libaka ze omile munda hau esha. Mwa mutulo wa naha mona mwa likiliti zabo Omusati, Oshana ni Ohangwena kutaluswa kuli likayamana lita ba leli tuna luli mane ni kukena ni mwa wiko wa sikiliti sa Oshikoto. Neku bonwi kuli mubu hau sika yema hande mwa likiliti za mutulo baken`I sa linanga ni munda kubeya likokwani ze kataza ahulu bucwan`I bobu nyinyani mwa likiliti ze. " 2008-06-23Staff Report 2
