2017-09-11Staff Report 2 Albertina Nakale Windhoek-Balimi ba sikiliti sa Zambezi ba se ba nyazize katengo ka kabona za kufundota ni kulekisa za njimo mwa naha ili ka ka zibahala ka Agro Marketing and Trading Agency (AMTA) kuli kabata ku ba putelela kakuba fa maleu habaleka bubeke kubona ili bobu yo bulukwa mwa sibulukelo sa naha. Naha Namibia ina ni bubeke bwa buima bo bu fita fa 22,900 tonnes mi 4,000 yateñi izwa kwa kutulo ya ñohola. Nihaike balimi ba ba bilaela bana ni bubeke bo buñata bakeñisa kutulo yende ya ñohola, balimi ba bilaela kuli katengo ka AMTA hakabafi teko yende hala bubeke bo ne ba belekezi katata yamukusi kubufumana. Babilaela kuli katengo ka AMTA kabafa mali alikana N$4,680 hala saka ya bonyi, ili taba ye ba bulela kuli kiye nyinyani hahulu. Kacwalo, balimi mwa Zambezi ba bata kuli muuso uekeze teko ya saka nihaike kufitelela hainyani N$5,000.Mwa ngambolo mubusisi wa sikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu uhatiselize kuli balimi babilaela kaliteko zebafiwa ki AMTA hala bubeke. Ubulezi kuli balimi ba menya hala kutulo yende ya unumwaha mi katengo ka AMTA kasweli kuleka bubeke bo. “Buñata bwa bona base balekisize ñambekelo ya bubeke. Babilaela feela kuli teko yene bafilwe ki AMTA ikutezi hahulu fafasi. Babulela kuli katengo ka AMTA kabalifisa ni tifo ya nzila mi hakuna tuso ye ba fumana. Ba bata teko ya bubeke ka saka ni saka kuli iekezwe,” kwa talusa Sampofu. Hana kupilwe ku alabela falitaba zeo, yomuhulu wa katengo ka AMTA Lucas Lungameni uize liteko hali eziwi kibona, kono liezwa ki katengo ka ka bona za bulimi mwa naha ili ka Namibian Agronomic Board (NAB). Uize silimo ni silimo pili nako ya kulima isi ka kala kale, katengo ka NAB kainanga ni balimi kusinganyeka faliteko za mwaha otatama. “Teko yeo yalumelelanwa ni ku nyatelwa. Kona yelubiza teko ya bulilo bwa naha kaufela. Ili kutoloka kuli hamukoni kukutisa mwatasi, kono mwa kona ku nanula, ha ki situwa,” Lungameni atoloka. Aekeza kuli katengo ka AMTA ni bakayi ba bonyi basebelisa teko ya bulilo. Uize katengo ka AMTA nekaile mwa minzi ni kuyo shimba bubeke ili kutusa balimi kuli bafukuze kwa lisinyehelo za nzila. “Mi hape lusweli kubalifisa feela hainyani hakubapanywa ni tifo ye ba lifa habaikiseza ku ba bakaya kapa kwa Katima Mulilo bona beñi. Haiba baswanezi kuitisa kwa Otavi kokuna ni ba Namibi Mills fo mane kubukiti kakuli baswanezi kulifela nzila,” ‘alabela. Ali liteko zeo liezezwa famunyako wa sikayo – ili kutoloka kuli liteko zeo li ama feela mutu haisa kwa sikayo. Uize liteko ze ba fa za utwahala, aekeza kuli cwanuñu ba fa mabapa ni N$5,000 ka saka ya bonyi. Ali teko yeli teñi ye fiwa ki AMTA ibutuka haibapanywa ni ya balimi ba South Africa, ili yewela mwa N$3,000. Ubulezi kuli le kona libaka lelitisa kuli hañata-ñata likayo mwa Namibia baitekele kuleka kwanda’ naha kufita mwahala’ naha. “Kwanda’ naha kucipile mi liteko za luna lisinganyekwa ki teko ya bulilo kakuli haukoni kulifa mwatasa’ seo ili se sinde hala naha, kakuli ha ki luna baleki ba ba feleleza,” atoloka. Kakuya kayena, naha Namibia cwale ina ni kutulo yende yefita fa 70,000 tonnes, haneli naha yona ikona feela kuca bo bu fita fa 150,000 tonnes. “Taba ye itoloka kuli le ki licika feela la seo lukona kuca. Haiba lulifa balimi hande, lusana ni kolo ya kukona kucinca, kakuli ba ba kaya ba sana ni maikuto akuleka kwanda’ naha kakuli kulikanelezi. Kalibaka leo kuluna ki hande halufa liteko zende kwa balimi baluna ni ku ba susueza kulima hape. Kwa lineku leliñwi, bakayi baluna baleka kwanda’ naha – ili kutoloka kuli ha ba bata kuleka mo bakabata kuleka mobalekela kwanda naha,” atiseza. Mubusisi uize balimi sebasweli kukenisa masimu abona kuitukiseza kulima hape. Ususuelize balimi mwa sikiliti kusebeza katata mwa masimu, kakuli ki taba yende yekona kutisa kutulo yende ni kufelisa lukupwe. 2017-09-11Staff Report 2
