2006-10-02Staff Report 2 "Mubakweli ku Likwambuyu wa Likolo la Tuto, Dr Becky Ndjoze-Ojo sa kupile bana ba likolo kaufeela kuli ba kone kuitumela kwamilelo kaufeela ya mubuso ka kubona kuli, ba pasa hande lituto za bona kwamafelo a silimo. Mubuso u sululanga musulo o mutuna silimo ni silimo kwalizwelopili za tuto mwanaha yote. Musulo o likana N$15.2 billion wa silimo se, u beile pilu kwa lizwelopili za tuto, lituwelo za lindiyala ni basupali kubeya lizwelopili za makete mwanaha ili nto yene kile ya bona baoki ba naha Kenya inge ba mbalamaniswa mwanaha. Kwamisulo kaufeela yene kilwe ya sulwa, liluko la tuto neli kile la fumana musulo o mutuna ha kubapanywa ni misulo yen`wi yene kilwe ya fiwa kwaMakolo a man`wi. Pene ye likana bo lule ba N$388 million ki yene sululezwi ba Likolo la Tuto. Kakuya ka Ndjoze-Ojo, nako se fitile cwale ya kubona kuli bana ba likolo ba supeza buitumelo bwa bona kwamubuso ka kubona kuli ba pasa hande ni kubonisa kuli tuto ya naha I kai ni kai. Likwambuyu yo Munyinyani na bulezi nze kaufeela kwamukopano wa lizazi li lin`wi mwamulenen`I ili mukopano ono ikambota kaza manyando a mwana musizana-nyana mwalikolo za naha. ""Na mikupa kaufeela mina kuli mu kone kueza hande kwamafelo a silimo. Luna limembala za Katengo ka Makwambuyu nelu beile nako ya luna kaufeela ni kukasha mashilin`I a lizwelopili za tuto,"" na talusize. Naize kusiyala hahulu mwalikolo za tuto nesi kona feela ko kubilaeza ni kuba sisitataliso sesi tuna mwalikolo za naha kono sisitataliso se sin`wi ki sa kuyambukela hahulu kwabutuku bwa HIV/AIDS ko se kupahami hahulu mwalikolo za naha. Na tumusize swalisano ya naha kuba nto ya butokwa yen`wi ye kona kutusa mwa kulilimanisa lisitataliso za bunjebwe, lukupwe, butuku bwa HIV/AIDS, kuitwala-twala kwa bana ba sikolo hamohocwalo ni kusomana isi katako ya musizana kuba lisitataliso-tuna zeo baituti ba talimani ni zona mwabun`ata bwa likolo za naha. Na ekelize kubulela kuli bun`ata bwa bana ba likolo ba nyangananga maswe kasamulaho wa maungulo a sitopa sa bona sa giledi 12 sina haba bonahalanga hande-nde kuli bukamuso bwa bona ki kale kuba mwalififi. Mukopano no kile wa fa sibaka bana ba likolo ni tuto ya kamo ba kona kuiketela buiketelo bwa bona kaza bukamuso bwa bona mwalikosi ze shelana. ""Bukamuso bwa mina bu yemi fa lizwalo la mina ni mutundamo o muna ni ona kuli mukone kufumana tuto sakata ye mutabela. Na mi kupa kuli muzwe mwalimpangaliko ze kona kubeya bukamuso bwa mina mwalififi kono muswanela kukena mwalimpangaliko ze inzi hande ze kona ku mifa limbule sakata za bupilo mi muswanela kutiya pilu mwalika kaufeela ze,"" na kile a eleza. Mukopano no kilwe wa kenwa ki bana ba likolo ba palo ye eza 200 kuzwelela mwalikolo ze 14 ze fumaneha mwamulenen`I wa Windhoek kubeya maticele ba 50. Mukopano no kilwe wa swaliwa ka mulelo wa kufa liseli bana ba sikolo ni kuba susueza kunga lituto za bona ka mutundamo kuli ba kone kueza hande kwamafelo a silimo. Katengo ka ka zibahala ka Forum for African Women Educationalists in Namibia (FAWENA) ki kene ka ongaongile mukopano. Katengo neka bupilwe silimo sale sa 1999 ka mulelo wa kulika kulilimanisa lisitataliso ze wezi bana ba basizani mwanaha, sihulu ba ba simuluha mwamabasi a shebile hahulu hala ona mabasi a, lubasi lwa makwengo ni lubasi lwa maOvahimba kubeya lindiyala." 2006-10-02Staff Report 2
