2006-07-10Staff Report 2 "WINDHOEK - Nihaike sikiliti sa Caprivi si fuma-nanga hahulu pula ye -ata ni kufita mwanaha, maemo a sikiliti a kuli si kone kuyema ni kuba 'sizuma sa lico' sa naha Namibia a inzi hanyiny-ani mwalififi kakuli si balelwa kuba sikiliti se si shebile hahulu mwanaha ni kufita. Mwalinako ze felile, mi-sebezi ya makopanelo ya nji-mo yene I swanelwa kumba-lamaniswa mwasikiliti mwa-linako ze felile, ha I sika bon-wa kale ni la bukacenu le, ka mabaka a lisitataliso ze shelana. Taba ye bilaeza hahulu ki ya kuli, sikiliti sina ni palo ye pahami ya sicaba sesi taseliz-we ki makulano a butuku bwa HIV/AIDS, ili palo ye yema fa lipesenti ze likana 40 kwa-naha kaufeela ha kuamwa za kalulo ya mwanda. Lilimo za bupilo zona li kutezi hahulu mwatasi mi taba yeto sabisa hahulu kiya lukupwe ni bun-jebwe nihaike sikiliti sina ni mezi a ma-ata a mata sili-mo kaufeela. Fa butuku bwa HIV/AIDS kutaluswa kuli fa batu ba lishumi, ba bane kubona bana ni butuku tuna bo. Kakuya ka piho yene kile ya hatisa cwale, ye bulela za bunjebwe, bayahi ba sikiliti ba saba kuli banze ba kutela hahulu fafasi mwalizwelopili ni kutisa lukupwe ka libaka la butuku bwa AIDS. ""Haiba kuli mushemi wa muuna a yambula butuku bwa HIV/AIDS ni kutimela, kus-wana feela sina kupumaka mibisi ni mutayi tota wa kota sina mitayi kaufeela ye mi-nyinyani ha I ta wa ni yona,"" a neli manzwi a muyahi yo mu-wi ya pila mwamunzi wa Omega mwapiho ye swana yene kilwe ya hatiswa cwale. Sabo tuna yeo kokwani Inze I sweli kutisa kwasicaba ki ya lilimo za kupila zese ku-tezi hahulu fafasi ni kuyema feela fa lilimo ze likana 40 ili palo ye ngelela lipesenti ze li-kana 50 za sikiliti kaufeela ha kuamwa za kalulo ya mwan-da. Kokwani I tisa hahulu ma-tata mwalibaka za matakany-ani. Ka mutala, kamo palo ya batu baba yambula butuku bo ni kutimela i pahamela, kika mo kuikema hahulu kwa-minzi ye-wi kuli kutalimwe za lindiyala kupahamela mwahalimu ni kona. Taba ye-wi ye tisa kuli palo ya butuku I pahame ha-mohocwalo ni bunjebwe kiya linzila za sizo ni linzila ze cwale kaza sikuwa za kui-tenga mwalipisinisi za kuye-ma mwamakululu ka mulelo wa kufumana pene kasamula-ho wa kusomana. Yenwi nzila ye tisa kuli bu-tuku bu pahame mwasikiliti kiya kuli, sikiliti si ipa miseto ni linaha ze shelana ze cwale ka Angola, Zambia, Zimbab-we ni Botswana, ili nto yese tisize hahulu za kuyema mwa-makululu mwanako ya cwale. Musali yo mu-wi mwapi-ho naize: ""Kusomana hakuna butuku, cwale kanti he halu sa kuezi feela kuli lufumanele fate-i mashili-i ki-i? Hakuna se si fozahezi fate-i."" Nzila ye-wi hape kakuya ka piho ye tisa kuli mane bunjebwe bu kone kupahama mwasikiliti ki ya buloi. Haiba kuli mutu yo mu-wi inge a shwela yo mu-wi muna, uta sebelisa linzila kaufeela za kona ni kuloya mu-habo nto yeto yema fa kuli haiba muhabo yo ki ya nali muikoneli kapa mubeleki a nosi wa lubasi ki peto ""puka I fita kwamau-ngulo"" ni kutisa bunjebwe. Mwasikiliti kuambalakani manzwi a kuli, ""batu ba yam-bula kapa kuyola bunjebwe"". Ka manzwi a ma-wi ki kuli, haiba kuli ndu I tasezwa ki lu-kupwe ni bunjebwe ki kuli bashemi ni bona neba sa ipumaneli hande mi kacwalo neba sika siya libyana sakata kuli banana ba kone kuyola ni kulilimanisa bunjebwe. Kezo ye, ikonahaliswa ki kutokwa lituto ni liseli sakata hala bashemi ba mandu a cwalo, ba ba kona kusa bona butokwa bwatuto kwabana ba bona mi kacwalo ni kuba kungulela kwatuko ya lituto kapa zona likolo. Mwalinzila ze-wi kuto fumanehanga kuli nihaike bashemi ba cwalo neba tabela kukenya bana ba bona likolo haba kwanisi kulifa litifo za sikolo. Ka yona nzila ye hape banana haba koni kufumana bupilo sakata mwabupilo ka-kuli ha bana liseli sakata la tuto leli kona kuba mbala-manisa mwamisebezi sakata. Sibaka sa naikahela sa Choto sesi boni litaba se swa-na sina ze. Bayahi ba siyala banze bali mwabunjebwe kakuli ha bana pene ya kukalisa lipisinisi ze nyinyani kapa ze bonahala hande. Kakuli misebezi ha I bonwi, lipisinisi ze nyinyani, ze bonahala ni ze tuna ki ze to siyala feela kuba linzila za kamo sicaba si kona kupilela. Ha ku zwiswa kwate-i lim-bule ze, kulatelelwa mifufuzo ya njimo ili yeo batu ba pila ka yona ka nako kaufeela. Kono he, kakuli mutu ya shebile hahulu mwaChoto hana hande ndu, hana limbule kakukana za bupilo bo bu bonahala nihaike hanyinyani, kutateka pisinisi ya hae a nosi haki buiketelo bo a kona kuitenga kubona. Ka sifumu se si yemi ha-hulu fa njimo mwalibaka ka-mukana za matakanyani mwaCaprivi, bayahi bainzi mwasabo ya linanga ka nako kamukana, munda kubeya matuku a shelana a lifolofolo. Nihaike ha kuba ni pula ye -ata, lika linze li sweli kuci-nca ka nako kaufeela. Sabo hahulu kiya kukena mwalu-kupwe ni bunjebwe ili yeo ye pahamisizwe hahulu ki zona limbule za Nyambe zeo. Sikiliti hape sina ni limbule sa mezi a kenile ze sikai feela, nihaike sina ni pula ye pahami cwalo mwanaha hamoho-cwalo ni linuka ze shelana ze tuna ni ze nyinyani. Limbule ze-wi ze tisa bun-jebwe ki ze cwale ka kuha-takiwa kwalimela ki lifolofolo sihulu litou hamohocwalo ni lifolofolo ze-wi zeca nama ze cwale ka litau ze tasezanga li-munanu sihulu mwalibaka ze kwatuko ni libaka za ketelelo ya lifolofo za Nyambe ona maGame Park ni maConser-vancies. Libaka za mafulisezo a likomu li ciswangwa ki mililo ya Nyambe ye tasezanga ha-hulu sikiliti ili yeo ba Likolo la Njimo, Mezi ni libaka za Nahe-i seba kile ba supa kuli Caprivi ki sikiliti sesi ikemezi fani ni sona ha kuamwa za mililo ye swana sina yeo mwanaha. Hane kukakulwa za piho ye swana yona ye bulela za bunjebwe mwasikiliti, Lik-wambuyu yo Munyinyani wa Sikiliti, Milonganyana, Man-du ni Lizwelopili za Libaka za Matakanyani, mutompehi Kazenambo Kazenambo na tazelize ni yena kuli bunje-bwe mwasikiliti sa Caprivi ki bobu tisa kuli palo ya butuku bwa HIV/AIDS I pahame hahulu mwahalimu mwa-sikiliti. Naize ndwa ya bunjebwe I konwa feela kuwinwa haiba kuli kuba ni licinceho sakata ze bonahala, ze swanela ku-bapalwa ki licaziba za zwelo-pili mwalikiliti ili zeo ze swanela kubona hahulu kaza litokwahalo za sicaba fafasi pili kusika bonwa kale kaza litokwahalo ze-wi." 2006-07-10Staff Report 2
