2008-05-12Staff Report 2 "KUTULO yende ya akalezwa silimo se, haisi mwa likiliti za mwa mutulo ze kulubelwa kuli zona lita bona kutulo ye likani ka libaka la munda wa cwale ono apesize silalanda mwa likiliti zani. Kono ze ni halilicwana, likiliti ze cwale ka Caprivi ni Kavango li bonahala kuli lita kona ku kutula matanisi a likana 6 000 a mbonyi kakuya kuba katengo ka Agronomic Board of Namibia. Patalazo ya kuakaleza I talusa kuli, palo ye likana 45 000 ni 50 000 ya matanisi a mauza, mbonyi ni wheat kiye ta kutulwa silimo se ha kubapanywa ni palo ye likana matanisi a 42 000 a silimo se sifelile. Silimo se sifelile nesi boni kutulo yende ya wheat ni ku kona kuyema fa matanisi a likana 12 000. Bun`ata bwa mbonyi ni wheat li kutulwa hande haiba kuna ni mezi sakata a tokwahala sihulu mwa likiliti ze cwale ka Caprivi, Kavango, Hardap ni kwa Etunda mwa sikiliti sa Omusati. Nihaike kutulo ya naha I bonahala hande, kuna ni linonge za liteko za lico zese nanuhile mwa lifasi ni kufita. Kutulo mwa naha mo I yemanga fa palo ye likana matanisi a eza 80 000 ni 100 000 ha kubapanywa ni palo ye likana 220 000 ya matanisi a swanela kufepa hande naha yote. ""Haiba kuli kuna ni likayamana la lifasi ki peto ni luna luta bona butata mi kacwalo lu swanela kubona kuli lu fumana peu ye swanela hande nihaike peu ni yona ita tula luli,"" ne kubulezi mufumahali Antoinette Venter waba katengo ka Agronomic Board. Kakuya ka Venter mubuso u sweli kuno yaha lishete mwa naha kaufeela ka mabaka a shelana a amana ni kubona kuli sisitataliso sa lilimaniswa hande. ""Lu swanela kubona kuli lishete ze, za tala hande ka nako kaufeela,"" na ekelize hape. Mwa nako ya kutulo, lishete li talanga kutulo ye zwelelanga feela mwa hala naha kubeya lico zen`wi za kuleka kwande mwa nako yesi ya kutulo. Sisitataliso kwa balimi mwa nako ya cwale ki liteko za kubona kuli mungendenge kaufeela wa kulima u zamaya hande ili nto yeo Venter a bona kuli, liteko ze iputezi ten`i li pahami luli ni kutisa kuli mane ba ban`wi balimi ba sike ba lima masimu a bona. ""Balimi ha basa lima hande kakuli kwa tula luli kubona simu kaufeela inge I limilwe hande ka peu ye tokwahala,"" ne kubulezi Venter yana ekelize kubulela kuli liketo seli pahami ahulu ha kubapanywa ni kwa lilimo ze felile. Ba katengo ka lifasi kaka zibahala ka United Nations Food Agricultural Organization neba kile ba bulela kuli kutokwahala pene ye likana US$1.7 billion silimo se kuli ba kone kutusa balimi baba nyinyani baba fumaneha mwa linaha za lifasi ze shebile ahulu ka lituso ze cwale ka; peu ni musutelo kubeya lisebeliso zen`wi za njimo ze kona kunanula kutulo. Ba Agronomic Board banze ba sweli kuno talima linzila ze shelana za kamo ba kona kutuseza balimi ba naha. ""Luna ni mihupulo ye shelana ya kamo lu tabela kutuseza balimi,"" ne kubulezi Venter yana sika toloka ka butungi. " 2008-05-12Staff Report 2
