Kuzeeko Tjitemisa/Selma Ikela

WINDOKO – Mubakweli ku mueteleli wa naha Nangolo Mbumba naize, muuso uezize litukiso kaufela kuli lipilaelo za likwata kaufela zene limemilwe kwa mukopano litalimwe, kacwalo kukutela mwamulaho kwalikwata hakuna kuyemisa mukopano kuzwelapili. Labune kopano ya baeteleli ba ma Nama ni ma Herero nebakutezi mwa mulaho kwa mukopano kaku ubiza “obusula wo bayahi banaha Namibia babanga taba ya mubu kuli kiyabutokwa habakoni kuya kuona.” Kopano yapili yelwanisana ya PDM ni katengo ka AR nibona nebaize habasaya kwa mukopano, mi nebalatelezi mutala wa kopano ya LPM yene ingile buiketelo bo, lizazi la kwamulaho.

Hana bulela niba New Era Mbumba yeneli mueteleli wa naha swalelele, kakuli mueteleli wa naha nali kwa mukopano wa katengo ka UN mwa USA, naize muuso hausakuta mwamulaho hala litaba za mukopano wa mubu. Mukopano uswanela kuzwelapili Lamubulo (kacenu), nabulezi kakutaleleza manzwi amueteleli wa naha ane abulezi hanali mwa New York. “Hala zeñwi neluezize mone lukonela kaufela kuli likwata zelwanisana libe nikabelo,” nekubulezi Mbumba. Nasusuelize bane bamemilwe kuli batahe kwa mukopano ili kuli kufumanehe tatululo sakata. Labulalu Mbumba nakile amema sikwata sa ma Nama, Maherero ni babañwi batutengo twa sicaba, kwa ofesi yahae kuyolika kuyo baeleza kuli basike bakutela mwamulaho hala mukopano. Kono kukutela mwamulaho kwabuñata bwabona nekusupelize kuli kupo yahae neli ya mbwashula.

Ba LPM neli bona babipili kubulela kuli habasaya kwa mukopano, mi nebaubizize mukopano wa lipolitiki. Muetapili wa LPM Bernadus Swartbooi naize nebatokwa kuli Likwambuyu wa Mubu Utoni Nujoma asiswe musebezi kuli taba ya mubu ikandekwe hande. Swartbooi ni Nujoma nebashelani maikuto haneli yena mubakweli wa hae, ili taba yene itisize kuli yo seli muetapili wa LPM asiswe musebezi. Muuso nobonisize kuli haukuteli mwamulaho kuli mane liluko la Mañusa nelifile limemo kubamitende kuya kwakukwalula simubuso mukopano kacenu. Mukopano ukaezahala mwatasa mutomo otwi: “Kundongwamela Kalulo Sakata ya Kutalima Sinca Mubu mwa Namibia”. Hane azibahalize maikuto ama Nama, Maherero ni baetapili batutengo twa sicaba, Mulena Yomuhulu wa Maherero Muyemeli Vekuii Rukoro, naize mukopano wa mubu nosatalimi maikuto ababañwi. Nakupile kuli mukopano ubeelwe kwatuko, ili taba yene kaba yende hala mayemo sakata anaha. 

“Haluna kuya kwateñi mi halukoni kuya kwateñi kuyoba kalulo yamukopano obusula, musiye muuso ni tutengo twaona bazwelepili nimukopanonyana, wa Berlin ili olelezwi kuyohatiseza litaba zalipolitiki nisifumu kakulwanisana ni sicaba saluna,” nabulezi. Naize mukopano hauna kutalima mubu wa balimu ba ma Damara, Maherero, Manama, ni Makwengo. 

“Kukaba nimaikuto apeu ya sialuluti, mi nako hainze iya taba yeo ikasinya kozo nibuiketo zeluikola,” nabulezi kunze ku utwahala lipulelo zetwi “mulukutiseze mubu waluna”. Mueteleli wa kopano ya PDM McHenry Venaani naize kopano yahae haina kuya kwamukopano “wo mafelelezo ateñi ase alukisizwe kale, mi babata kulusebelisa kuli luyo nyatela zebafelize kale”. Naize buiketelo bwakuhana kuhatisa mukoloko wabane batutisizwe usupeza kuli kuna ni likunutu, ili taba yakutakutezi mueteleli wa naha Geingob kuli haina kubateñi mwa kamaiso yahae.

“Taba yeo itima babakaba kwamukopano kuli babe nikabelo. Luna kakuba baeteleli lufumana butata kufa maikuto aluna nilikelezo haiba mukoloko wo, hauyo,” nekubulezi Venaani. Nanyazize taba yakubeela kwatuko baeteleli basizo babasikalemuhwa kale kimuuso, kono nebabile nikabelo kwamukopano wa mubu wa silimo sa 1991, ili bao babalwanela mubu wa bokuku abona. Muetapili wa katengo ka AR Job Amupanda naize hala zeñwi nebapalezwi kuya kwamukopano kakuli nebamemilwe kahola yamafelelezo, mi nebasikafiwa nako yakuitukisa.

“Mutu yomuñwi ukaeza cwañi mikopano nikuongaonga babaya kwateñi mwahola iliñwi, babañwi neba amuhezi limemo zabona kale mane sekufitile likweli mi nebana ninako yakuitukisa,” nabulezi kwamukopano ni bamitende. Taba yeñwi yana nyazize neli yakufiwa feela mizuzu ye 15 yakuyobulela kwa mukopano mi naize nako yeo neli yekuswani hahulu. Nabulezi kuli “kimukopano wamilelo yefelile kale, mi taba yamubu mwalitolopo ikungulezwi kwatuko.”