Edward Mumbuu

Purojeki yakulima mupunga ya Kalimbeza yene ili fakaufi nikutotobela, ifilwe tiululo yamasheleñi alikana bolule basupile ki muuso kuli izwelepili kusebeza. Tiululo netahile ka Liluko la Njimo mwakweli ya Sope. Simu nesika cala mupunga mwalilimo zepeli zefelile, hala mabaka amañwi neli mulilo wamagesi one ukwalilwe, babeleki bane basafumani lituwelo zabona, kutokwa mafula, masimu asiyo hande ni lisebeliso zesupezi. Mubusisi wa sikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu nakile abulelela Nampa kuli kutokwa masheleñi neli libaka leli tuna leli tisize kutepelela kwa purojekiti. “Kacwalo, kitaba feela yakusula masheleñi amañata, ili kuli ikone kusebeza hande,” nekubulezi 
Sampofu. 

Kono naitahanezi kutalusa kuli ofesi yahae netilo lemuha feela kutepelela kwa masheleñi kwa Kalimbeza mwakweli ya Njimwana 2019, kakuli kamaiso ya purojekiti haibihi kwaofesi yahae. Kono kasamulaho akulemuha kuli purojekiti nese bato kwaliwa, ofesi yahae se ikambota niyeneli likwambuyu wa njimo Alpheus !Naruseb. Kacwalo papali ya Sampofi ibonahala kuli nesundile liluko la njimo kuli lipompele masheleñi mwasimu. Muzamaisi wasimu Patrick Kompeli nakile atoloka zamatata asimu. Nalumelelani ni Sampofu kuli kutokwa masheleñi nekubapalile kalulo yakupaleliswa simu kuba simbule sesituna sa mupunga. “Haiba hakuna masheleñi amañata akuleka zetokwahala, mununo, milyani ni mafula, hakuna nzila yeo mupunga ukona kulimiwa,” natalusize. 

Masheleñi afilwe akasebeliswa mwakulukisa sinca lukwakwa lwa simu, ili lose luli mwamayemo maswe; kulima bucwañi, kuleka milyani, kulifa sikoloti sa mulilo wamagesi, hamoho cwalo nikupangisa lisebeliso kaufela zeshwile. Kompeli naize haiba purojekiti inge ifumana hande masheleñi ikona kuikemela mwalilimo liketalizoho zetaha. Nihakubalwa musulo wabolule basupile, purojekiti ikakona feela kufumana kekezo yelikana N$500 000 unumwaha.  Hana buzizwe kana kekezo yeo ilikani, naize simu nekabe se ikemezi kabe nefumani hande masheleñi. Kaku alabela kwalipuzo zene alumezwi, sibuabui wa liluko Margaret Kalo naize: “Purojekiti ikona kutisa masheleñi haiba matata aitalimani niona atatululwa, hamoho cwalo nikufumana masheleñi añambekelo kuli mubu omuñwi ulukiswe.”

Bupaki kuzwelela kwa liluko bubonisa kuli kutisa cwale, muuso sosinyehezwi masheleñi alikana bolule bashumi aketalizoho hala purojekiti, mwakuyaha miyaho. Kuzwa silimo sa 2014 simu nelekisize mupunga wamasheleñi alikana lule kaba lobapeli. “Ee kiniti, masheleñi alikana bolule basupile nashimbululezwi mwasibulukelo sa purojekiti ya mupunga ya Kalimbeza, kuli matata awo simu netalimani niona acwale ka kulikanyeleza mubu mwasimu, kulukisa lukwakwa, kulukisa lisebeliso kaufela zeli kwasimu ni kuleka mishini yakubakanyisa mupunga,” nabulezi. 

Mayemo ali kwa Kalimbeza abilaeza kuli mane mubakweli kuyomuhulu wasikolo sesituna sanaha (Unam) Kenneth Matengu, ni babeleki babañwi basikolo nebakile bapotela simu kuyo lemuha ze ezahala teñi. Matengu naize poto yabona neli kuyo nyatisisa sesi fosahezi kwasimu, nikubona kuli bakona kutusa cwañi haiba inge bakupiwa. Cwanuñu yene ali likwambuyu wa masheleñi Calle Schlettwein nakile atulusa kuli masimu mwanaha hasika tisa miselo yene libelezwi, kacwalo muuso uka kala ku afa tokomelo yetuna. “Kubona kuli kuna ni lico zeñata kona musebezi tuna wa njimo,” nabulezi. Kono likwambuyu ili yasa zamaisa njimo, nasupile kamaiso yamasimu, lipeu zeketwa, ni kamaiso yamasheleñi hamoho cwalo nishutano yalipeu zeñwi, kakuba lika zena nikutalimwa.