Easy access at the tip of your fingers, subscribe to our daily ePaper version of our New Era Newspaper.
Home / Muuso utusa baluti ba 3000 bazibo yekwatasi mwa butichele
Muuso utusa baluti ba 3000 bazibo yekwatasi mwa butichele
2016-05-16Staff Report 2 Windhoek Likolo Latuto, Zabuikezezo ni Sizo libeyile mihato yakuimulula baluti babasina zibo sakata mwa butichele kutateka lituto za kuchimbula mayemo abona. Nihaike kuli Likolo litalima kalulo ya tuto ya baluti inze bali famisebezi ya linolo ladiploma kuba yabutokwa mi likolo litasula musulo wamali kuzwisezapili nikuli University ya Namibia yona itabupa ni kuzwiseza-pili kutatulula butata bwapalo yenyinyani ya baluti balikolo zalitopa zekwatasi. Kalulo ya kamaiso ya lizibahazo mwatuto, itunguluzi kuli palo ya baluti mwa 2012 neli fa 24 660, kamo ba 1 208 kubona habana tuto niyekana ya butichele mi ba 3 000 zibo yabona mwa butichele ikwatasi ahulu. Isali piho yeswana isupeza kuli Wiko wa Kavango ni Upa wa Kavango kize mwamayemo akwatasi ahulu mwa likiliti kaufela, kafo mwahali apalo yabaluti ba 2 876, ba 210 kubona habana manolo abutichele mi ba 104 mayemo abona mwa butichele atotobezi ahulu. Kakuya kalipiho zenca za ba UNESCO bakalulo ya palo ya likakalezo mwa kutokwahala kwa baluti ba likolo za litopa za kwatasi mwa 2015 nesupeza kuli Namibia neswanela kukenya misebezi baluti babanca balikolo zekwatsi ba 3 882, yeo neyemela fela lipesenti ze 30 za palo ya baluti kaufela mwa 2010. Ba UNESCO bana ni maikuto akuli tatululo ya kutokwa matichele itokwa milelo ya makopanelo kamo maluko abona za tuto abapala kalulo yabutokwa ahulu mwa kubakapanya baluti kakuitenga mwalituto inze bali fa misebezi. Kalulo ya ba UNESCO netalusa kuli lifasi mubu litokwa bolule bababeli ba matichele babanca kukona kufumana tuto sakata ya litopa zefafasi mwa 2015. Piho ya bakatengo kalifasi, italusa kuli mwa nako ya tukuluho ya Namibia naha neli fa lipesenti ze 36 mwa palo ya matichele ba 13 000 banebasina liseli sakata mwa butichele. Kasamulaho wa lilimo zelishumi, muuso neubihile kuli kubile mbubombubo, kakukutela fafasi kalipesnti ze 15 zamatichele banebasina liseli mwabutichele. Taba yemwi yebilaeza kikamo baluti ba abelwa mwahala naha kaufela. Mwa 2001, sikiliti sa Kavango, kamutala nesibihilwe kuli palo yefitelela lipesenti ze 30 za baluti nebasina manolo a butichele. Likwambuyu wa Tuto, Zabuikezezo ni Sizo, Katrina Hanse- Himarwa, Lamubulo hanakwalula kalulo ya lituto mwa nako ya pumulo ni baluti babasina manolo sakata abutichele u ize, Namibia ilwanile ndwa kuzwa feela fatukuluho kukona kufa lituto kwa baluti kumbweshafeza zibo yabona mwa butichele. Nihakulicwalo, uize mayemo anze atotobela kuzwelela fakufelisa mungendenge wa Basic Education Teacher Diploma, yesupelize kukutiseza fafasi kwapalo ya matichele babana ni manolo mwa butichele, kamabaka acwale ka kusabateni kwa lituto zakuituta za matichele sihulu zalitopa zakwatasi. Lituto za nako yapumulo kisisupo sakutateka kwa Diploma ya Junior Primary Education, yelelezwi baluti babali mwa lituto za banana babaitukiseza sikolo ni balitopa zekwatasi bao basina manolo abutichele. Kakulatelela litaba zeo, uize, lipatisiso za libaka zesina matichela mwa 2013 ni 2014 lisupelize kuli bunata bwa matichele babasina zibo ya butichele ni babana ni mapampili abutichele akwatasi ahulu bayumbezwi ahulu kwa litopa ze fafasi sihulu kalulo yebona za banana babaitukiseza sikolo kuisa mwa grade 3. Ususuwelize ahulu butokwa bwa kuitahanela kwa sikolo mwa litopa ze kwatasi, kakutalusa kuli kubupa kalulo yabutokwa mwa tuto ya mutu kaufela. “Lilimo zeo libupa musumo kafo lilimo zelatelela litingile teni. Haiba muituti inze asafumani liseli sakata mwa lilimo za makalelo mwa tuto, utabe asitatalile ahulu mwa nako ya lituto zahae mwa litopa zelatelela”, kwa talusal likwambuyu. 2016-05-16Staff Report 2
