I Kae Matundu-Tjiparuro
OTJOMUISE- Omuyaruke Ludwig Kanduketu Stanley aakambura mo Namibia ombwane nu kaanuka eyuru mombangu yotjivara, omuangu we Cornelius Kaizeri Stanley wemuhangununa nao pomayandjero kuye wondjozikiro oseinina mombongo yOruuano Oritjavari. Matja omuyaruke Stanley wari omundu womutima omukukutu nguhina aa ivaiva monyengo ye youmuhoko. Munao ihi otjitjasere okurira otjihorera otjiwa ko Namibia oro orukapitaveze ndari monguehe youmuhoko. Munao wina Kaizeri otjaningire imba mbaruira ehindi okukambura otjihorera ihi tjomuyaruke Stanley mena rokutja orondu tjivatjiti nao porue otjimaveyenene okukurisa ehi. “Ondopa yongondjero yongutukiro kaitjipo rukuao,” Kaizeri matja. Otja kotjiuru tjombongo indji, Asaria Kamburona, tombongo indji iutue mehi ra Tjauana omuyaruke Stanley onguari omuhaamise wovihavero wokomiti ndjaa ihongorere po otjiungura ihi. Okutja okuzambo eye akara okanepo kombongo indji nganduu ngondjandero ye ombura indji. Nu ihi ootjina tjitjemuyeta kombongo indji mondjandero ye. Okununisa omeero omaseinina mouyenda ouseinina womuyaruke Stanley mombongo indji, Omutjangerepo wOmbongo, Vekarapo Upi, wina wayandja okunene okuhepa kotjikutu tja Stanley okuzemburuka kutja omuyaruke wapandera pombongo indji nu mondjandero wouyenda we mouye imbui vemuyeta kombonbgo indji. Kaizeri matja eye matjiua kutja onguaye tjimatja erumbi re wari ondopa mongondjero yongutukiro mena rokutja eye wakara norupa rokupitisa ovandu mo Namibia okuyenda pendje kutja vekakondjere ongutukiro yehi.Movandu imba muari ihe yehindi, Sam Nujoma, eengui nai nguri o Ministera Ondenga, Onongo Hage Geingob na Libertine Amathila, nguaseinina otjo Ministera Ondenga yOkehi ngunda aehiya heruka kondjoke yokuungurira otjiwana. “Eye kaari nondira kaparukaze mena rokutja omayuva ingo tjiwavazewa novandu mbasanango oo hindua ko Robben Island,” eye matja okutunduuza oupenda werumbi. Tjari nozombura hambombari ihe, Albert Stanley, otjemutoora emutuara kOtjouana ozombura indo ndari kehi yondjevero yOtjikorone tjehi rOvaingirisa. Nozombura o 20 otja kotoka kehi ronguatero ye indi o Namibia nautu oviungura monganda indji o PWD ndjari onganda ondunge onene oruveze indo. Wari omutjuwe motjitamba ihi notjomutjuwe autu onganda ye omuini mEpako. Otjivepo tjongutukiro tjitjauta okuhinga mokati kotjiwana, omuyaruke Stanley wauta okuungura puna Ombara Hosea Kutako notjirata tje tjovahona. Otjomundu oruveze indo nguari notjitoore otjinene wapewa eronga iyombara Kutako kutja avatere ovaruire vongutukiro ya Namibia okutaurira kouye wopendje. “Ludwig wari omundu nguhari otjimumandu tjinga eye eepezuu kutja Ovanamibia hapo vasere okukara nomakee ripunguhiro okumuna ongutukiro yawo,” Kaizeri matja. Otjjitueze tjoupenda ihi tjiri mombindu yotjikutu tja Stanley tjinga wina ihe omunene aavaterere Ovaherero noviumbe movita viao kuna Ovandoitji mo 1904. Moupenda we imbui wokuhoreka nokuhenisa ovandu mehi omuyaruke Stanley watuiire omuinjo we omuini nowetundu re moumba. Omundu omutenga guavatera okuhenisa mehi yari Ihe Omuute wOtjiwana tja Namibia Sam Nujoma tjiyari etenga ku Seninarindi mo 1961, Kaizeri wayauza nao. Mo 1963 omuyaruke Stanley wayaruka ku ihe kOtjauana oku kemuvatera norutumbo. Otjomusuvere woututa eye wahara ovarama ye omuini. Ovina kumazemburukirua ovingi nu muvio muna ourenga, oundjandja nu muvio avihe ouyeve ouwa. Mouyeve we imbui eye wavatera ovatuta okuzepa ovinamuinjo ovinjondorore tjimuna ozongeyama. Otjikando tjimnue ozongeyama zazepa ozongombe zovandu va Makunda novo avemuningire okukevevatera. Ongeyama indji yatendua nu mokutendua kwayo aindatipanra ayiutu okuhingama ovandu. Ovo vahinika mokatu posia omuyaruke Stanley waheruka metemba re eihunga neizepa." 
