OKOMUMBONDE- Oruveze rwahoro Ovaherero nOvambanderu vetweko ozombwini kehi muve turira tjimuna o Eiseba mo mwano mbu va twako ozombiwni kehi rotjizeero tjimuna Erindi. 

Ombara Turimuro Hoveka matja. Eye wa hungirire muno po mbakero ya Eva KaveÞu Tjizoo, ngwa suvisirwe oma yuva tji yari  ye tano ko mweze imbwi. Hoveka o ku yaruka ko ma kondero wehi pendje na inga wo 1960 wo Korondona ngeripo ndinondi ndja yetwa iyo horomende yo va vapa, ehi rOvambanderu nOvaherero aa riutire po mu vero wa Kondjatu oku kahaka mo nÿarata ya Tjauana. “Twakara, nganda Otjinene atjii,” matja na we za ko kutja mo 1969 okuya ko 1970 ohoromende ya South Africa ya yandja Otjombinÿde ko muhoko  a u kara nganda Otjombinÿe atjii. “Mo 1983  twa pewa orukondwa rwa Eiseba ndu twa Þizirwa iyovandu mbaa veyandja ehi po tjiyaha poo po ka yemere. Ave tu Þizire ngaa ku ndinondi.”

Matja omundu tji wa u tu oku “rekena” ehi omuhoko mbu wa perwe, poo ndari ro mu hoko, rari oku ka yanda ko nÿarata ya Tjauana.  “Ndinondi ehindo twa mana karipo. Nu tji twa mana ehindi, twa mana ko ku yandja no ku randisa. Ehindi twa mana ko ku yandja no ku randisa.” Ombara Hoveka matja peno zo ndjamba nÿetja mapeya ma mu kotoka ovandu okuza ko Tjauana mbe isanewa ovandu va Tjauana ndiri embo eye nda havanga mena rokutja ovandu imbo ovakwatera va Namibia. Matja ovandu imba tji va kotoka maveso kutuwa po karukondua posia oko nai omuhoko mbuu hinako. “Ndji twa nangarasi twa tiza Ongama, yaya.” Matja ovandu tjivari pErindi tjandje oviperendero ma vi tupuka munda na munda. Eye wa sasaneke Erindi no Eiseba omuhoko wOvamanderu pu wa sewa no ka¿a okatiti. “Nu ndjiisire arikaneye vandu vetu imbo Vaherero. Ami owami omumbanderu uriri. Hinokutja hi kwaterwe ko Herero, posia owami Omumbanderu. Indjo mbinÿu tjinene tji ya ¿a mba mairire Ombanderu. kOherero oku mba kwata orondu Kanangatie wa kwatwa ko Herero.”

Ombara Hoveka matja ongendo ye no nene ozombura ndano nÿa kapita ndja raisira po Kalkpana, yari ovanatje ovazandu ovakwao va Komumobnde mbe ha tjindi. Mbeza po Komumonde avei ko Kajombo nganda avei ko Kanguinÿi. “Ovandu imba ovanene ongondjero yawo va kara nayo nganda ave tu tjindire ozo hambo, ave tu va sisa mba. EÞe mbu turi po twa utu o ku rarakana Okomumbonde. Otjisanekero. Kutja twa utu oku rarakana Ovinyuru, otji twa piti nambano no u hambo, kutja twa utu oku rarakana Otjimanangombe otji twa piti no u hambo. Nambano oovi¿a mbi twa utu o ku rarakana,” Hoveka matja. 
“Posia ma tu tarere ehi ndasewaapo mo karukondwa ka Eiseba ma riyandjwa no ku randisiwa.” Matja eye keya muna kutja mehi ra Eiseba nda tja yerwa kutja kamuna o ku hita ozomboora na ze hahiti tjiri nambano nai hapo omitanda vaka twapo tjike tjavyo? 

Hoveka matja indji ondjiri ongendo ye no pu ma yetere Erindi mo ku tja omuhoko utjevere ihi tjiunatjo amaa uka uta oku kondjisa tjarwe. “Hapo ihi tji tu natjo tje tuuru itjo tjarwe mapeya atu tjimunu o u pupu? Omambo ma tu tji munu o u pupu?”

“Ngunda ametja nao mekotoka munda woo mama. Embo ndi ma ri zu imba mari zu no kutja ovanatje imbo vazandu kaÞiÞi vetuura. Omwatje uza ponganda ma randisa ehi ro zo heketara o 20,000. O tarere omwina. Uri tjimuna ovakwao nu. Imbo va katji kwa tjike vatjivi. Ovangu ve mavee kukarapi? Ongendo yandje irimbo uriri. Ovangu ve mavee kukarapi? Ovanatje imbo varwe imbo vaÞiÞi mavee kukarapi? Oo ka¿a ku mbi nako. Oo u¿a mbu mbari nawo. Tjiwa¿a indjeye tu hokore. Nu tjinene mo ndeela indji yo 50 poo o 60 oku kotoka kehi. Mbatara mo va natje imba mbakambura okahi ayo oku ri toporera. Tjiveri mo Eiseba imbo tjiveri ovengi ngahino ma ve vaza omurongo. Mo Eiseba mo uriri ma ve vaza omurongo. Posia tji wa tara kutja vazupi, vazu ko vanene imba mbaa ve kondjisa oku Þiza ehi. Kutja ri kare po ngaa ndinondi. Nambano ami mevanga okutja vandu vetu indjeye tu hokore. Tu ku minina oma hokorero yova kwetu ya Kahao. Tuku minina kutja  o¿andjo ya tia oku zepeÞe, eÞe katu hokora? Ehi indo ndasewapo eÞe ka tu hokora?”

Ombara Hoveka matja porumwe ngahino omuhumandu ngunda ama tja nai tjandje pena varwe mbukwazu nga vetware korive. “Ami oo kangendo kandje tjiwana. Ehi ndasewapo eÞiÞi ndivanga oku yaruka. Ndi me munu kutja ehindo indjeye tu haame tu hokore kutja ehindo ma tu ri tjitivi,”matja. Waweza ko kutja mapeya ngunda nai omayuva yevari otjiwa¿a otji¿ingandu ngunda ozomboora aza kurama, zahungumana nu ngunda za hungumana uriri posia mo ndondo yehi k=oku kamburwa ngunda mari kamburwa.