OPUWO- Ongundu onene yaakwashigwana taya zi komahala ga yooloka moKunene oya mbombolokela komunkulolukalwa lwondoolopa Opuwo tayi kongo uuhupilo wawo nowiimuna yawo, omolwonkalo yaNakayidhi ya yaga kegonga.
Yamwe yomaakwashigwana mbaka, unene tuu aakiintu noondjepunda oya idhenga epola lyookilimeta dha adha po200 taya kongo uuhupilo nuunapelo wiikombo yawo mbyoka ya hupa po, konima sho ondjala ya li ya latha po omwaalu gwiimuna yawo oyindji.
Olweendotauko lwawo olwa tsakaneke omashongo ogendji sho yimwe yomiikombo yawo ya sile mondjila, nomathele tayi tsikile okusila mpoka ya tula ngashiingeyi. Oofamili ndhika odha li dha hokolola kutya oyu uvu kutya Opuwo oya fa ya mona omuloka omuhwepo, mu vulithe komikunda dhawo hoka inaaku monika nando eta lyomvula. Iimuna ya sa otayi monika mooha dhondjila, omanga yamwe ye yi gongela, ye yi ninga ondumba opo kehe ngoka a hala okutala e yi tse omeho.
Shoka wo tashi yemateke, osho shoka kutya uunapelo otawu ende tawu shonopala, yo natango oya tameka ishewe oku ka nwetha iimuna yawo kOpuwo. Aanafaalama taya ti omolwokwaa na nkene, oya tameka ngashiingeyi okunwetha iimuna yawo momeya ngoka taga hunga mondama yaNamWater uuna ya tsa kofenya.
Esiku Etitatu, moshanga shomutenya, netango olya geya notali pula kolutu, aakiintu mbaka pamwe naanona oye wetike taya kongo omizile piihwa yopopepi omanga yakwawo taya ipolithile oonte dhetango momagumbo gawo omape.
Uunona otau monika pooha dhopate, ashike ngele kwa zi oshitukutuku, nena ompadhi oketako. Aanona yamwe oya idhenga wo ondjila yomoondundu ya ka litha iimuna yawo mbyoka ya hupa po. Aakuluntu yawo oye li ontega, ya tala kondjila kwaamboka taye ya talele po ngele oya eta ekwatho, unene tuu iikulya.
Yamwe oya longekidha ‘oruhere’, oshikulya shoka shi holike koyendji, oruhere oshithima oshinenguni, ano inaashi pama nolundji ohashi pewa iimputu. Epungu oye li pewa kaanambelewa yepangelo, konima sho onkugo yawo yondjala ya uvika. Aanafaalama mbaka oya li wo ya pewa ootenga dhomeya kepangelo.
Tjaueza Tjiningira, yina yaanona yatano ye oku li metegelelo okwa popi kutya oku na uumbanda kutya oyana otaya ka hupa pamukalo guni oshoka konahiya itapu ka kala pe na sha shokulya.
“Ndjika oyo ondjala onene twa taalela, otwa li tu shi yomvula ya za ko oya li ombwiinayi sho twa kanitha oongombe dhetu, ashike otashi yemateke unene ngashiingeyi sho iikombo yetu tayi si,” Tjiningira ta ti ngaaka.
Tjiningira naakwanezimo lye oya za komukunda Okondjombo.
Ta hokolola kombinga yonkalo yokomukunda, okwa ti omukunda aguhe ogwa tembuka kakele ashike kaakulupoe yatatu nomunuulema gumwe.
Omanga inaaya tula popepi nOpuwo, Tjiningira okwa ti tango oya li ya tula pOnganga, ashike onkalo oya nayipala mepakumo lyeho onkene oya thiminikwa ya ye mpoka ye li ngashiingeyi.
“Ashike onkalo twa thigi hwiya oyo ngaa natango tu li muyo. Otwa li netimawumbwile kutya oonkalamwenyo dhetu otadhi lunduluka ashike otadhi ende ashike dhu uka kuuwinayi,” Tjiningira ta ti ngaaka.
Tjiningira, ngoka ofamili ye ya li niikombo yi vule 200 omumvo gwa yi, petameko lyomumvo nguka oya li ashike ya hupu po niikombo 40, ashike naambika natango oyindji oya sa po.
Uahindua Muheruka naye woo oku li Melaka lyaTjiningira, ta ti oya li ya thiminikwa ya tembuke sho onkalamwenyo ye ya dhigupalele.
“Otwa li tatu nana nuudhigu okulanda nando okashako kepungu taka kotha N$600 komukunda. Otwa tembukile huka ke na ombiliha opo tu vule okuhupa,” Muheruka ta fatulula ngaaka.
Ta ti oya li taya vulu okulanda epungu uuna ya landitha po iikombo yawo, ashike sho oshikukuta she ya dhenge uule wethimbo, iikombo ngashiingeyi kayi na we omalandithilo. Ta ti oya nanga noonkondo nayimwe itayi vulu we okunapa, oya tegelela ashike yi gu inane, yi se.
Ta hokolola kutya mboka haye ya okulanda iikombo kOpuwo ohaye ya nyokoma molwonkalo moka ye li.
“Omathimbo gamwe ohatu landitha ashike nando okoN$20.00, ashike omuntu ngoka oshikombo oh eke shi landitha kondilo mondoolopa,” Muheruka ta ti ngaaka. Omanga yamwe ya li ye wete etembu lyawo tali kala lyopakathimbo, oyendji oya tokola kutya dhokushuna komagumbo halakwa oshoka kakele kondjala, kaku na we sha.
Aalumentu mboka ya li pamwe nayo metembu, oya shuna komagumbo konima sho uulithilo wa hulu po, omanga yalwe ya yi niimuna yawo pomahala galwe ishewe.