Khoen tsî !aub xamarin ǁaegu hâ !omgudi ge ׀gapi !haros ai go sī ╪haro ra
ǁōb !gôagu ׀kha
Xoa-aos: Albertina Nakales
׀AEǁGAMS – !Hoaǁaredi ǁnāti ī !gam╪uigus mâsib hîa khoen tsî !aub xamarin ǁaegu hâb ge ǁkhawa go oa׀khī, ׀gaisaseb ǁōb di !gôab khoen hîa xamarin xa ra !gam╪uiheb diba Kavango ׀kharib tsî Zambezi ׀kharikha tsîn !nâ ra ╪herexa amaga.
Nēs ge ǁnāti ī 8 kurixa ׀gôaros hîa ge Nantungu !âb !nâ Zambezi !āb ׀noammi !nâ a !gamhes di ǁōb khao!gâ. Nē !âb !nân ge khoen tsî xamarin tsîn hoana ǁnāpa hâ ׀oro huisenxūna ra ׀nûguba. Nē kurib !nâ-i ge ׀nai ׀gam ǁōkha kōse Zambezi ׀Kharib !nâ ge !nurihe Kavango ׀kharib di hû ǁōgu ׀khats ga a ׀gowe׀nō o. Nē !gamdi ge ǁnâsegu/krokodelgu xa ge !aromahe. Nantungu !âb di ǁan╪gāsaben ge ׀gaisase !āb tsî ǁîb ׀nomamma xu ûiba ra hō, aiǁgause ǁgam-i, ǁau!khōs, ǁā tsî ǁāsens tsî ǁnāpa xu !hanaga ╪nâs tsîna ǁîna xu ׀guin tsēsa xu tsēs ǁga ra ûi amaga.
Kabbe ǁHûi!n╪haris di ׀Awemā-aob, Raphael Mbalab ge ╪oago wekheb ai nē mâsib di ׀hawisa Ministris ╪Namipeb tsî !Narisarimas dis ai gere ǁgui, mî gerese nē ministris sîsenaon ǁnâumā kaisen ╪gao tama hâ ǁan╪gāsaben di ╪ans ai, ǁnâsega sîsenūhe ǁkhā !gôab kōse ׀oro׀oros di ╪ans ai.
“Nē ǁnâsegu ge a ǁkhaubasa tsî nēsi ׀gaisase khoena ǁnā╪am tsî !am╪uis kha a ǁaxa. Ministris ge sida ge mîba mā-ams ose da ǁîn di ╪haris !nâ ra ╪gâ ╪gaosa. Mâ ׀gaub ai da ǁîn di ╪haris !nâ ra ╪gâ sida tsîn ǁgam-i tsî ǁau-i !aroma ǁnā !āba nî sîsenūse i īs khao!gâ? Sida ge khoesi ûiga ╪oa!nâ tsî ǁkhāti goman tsîna ǁnā !āb xō׀khās tsî ╪ganaga ra ╪oa!nâ, tib ge Mbalaba gere ǁgâi╪uisen.
!Gomgudi nē !âb Kabbes dib !nâ khoen tsî ǁnâsen ǁaegu hâdi ge gaxuse !goaxa tsî ǁaekorobe ׀gaisa !gomsib ase !nurihe hâ Ministris ╪Namipeb tsî !Narisarimas dis tawa khoen tsî ûitsama xūn !gam╪uide ǁkhaubas ase. Ai!â gere ╪oa wekheb ais ge ǁkhaisa kurixa ׀gôarosa !āb ׀nomammi tawa ǁnā╪amhe tsî ge !gamhe ǁnâse-i xa, ûitsama xūn ǁgam-I !aroman ra sī soagu !nâ ǁaupexa tsēkorobe ra ǁnā╪amhese.
Nau ׀khāb aib ge Colgar Sikopob, Direkteri ׀Guru!hanagu dib, Ministris ╪Namipeb tsî !Narisarimas dis tawaba ǁnāti ī ╪gā-ams hîa ra mîs, nē ministris ge mā-ams osen ǁîna ǁkhaubasa ╪haris !nâ ra ╪gâ disa ╪oa!oa tsî ge mî, ǁîn di ╪âibasens ge hâ isa, tātsēb ǁnāti ī !gomgus khoen tsî !aub ׀gurun ǁaegu hâsa ׀gari╪ui ǁkhā tide xawe ╪gao׀khāsa ׀gaub di !khōdanasa ╪gao hâsa.
“ǁNâsen ge a ǁgam ׀gurutsî !hau!hausase khoen kha ǁgam-e ra ׀goragu. Sida ׀awemās khoen !oa hâs ge, in ga hoaǁae ╪khari ╪gaurodi ׀kha !āga a !gâusa. Kaise i ge ╪aidi ׀kha nî !gâuse isa a !aorosa tsî kai ǁkhōǁkhōsasib !nâ sa ûiba ra mâi. ǁGûn tsî !hao!nāsi ╪gae╪gui-aon tsî ǁgoe hâ ׀hûhâsib ge nî ǁawoǁawo ׀gôaron !āb !nâ sī tsâ tidesa !norasasib !aromadi !aroma,” tib ge Sikopa ge mî. Kunene ׀kharib tsîn ge ǁkha !gomsib ׀kha ╪nôa xawe ׀gaisase ╪khoana xu.
“Khoen tsî !Aub׀gurun ǁaegu ra hâ !Omgudi Komites, Doro !Nawas !Aub!ûi!gâ!nans dis ge marisihuib !aroma ╪hanuba ge ׀gū׀khā” tib ge nē !Aub!ûi!gâ !nans ai╪nû-aoba gere khom. Tsoatsoas marisa !khō!oas di ╪âibasens ge, !aub!ûi!gâde ǁkhāsib !nâ mâisa î di ǁnā ╪khôagu hîa khoen tsî !aub׀gurun ǁaegu ra hâ !omgudi dib ╪namipe mādawa-amde khoena mā. ׀Nî !aub!ûi!gâ!nandi aiǁgause, Caprivi ׀Kharib !nâ hâ di ge aitsama mâbasens ׀kha ׀nai ge tsoatsoa tsî nē marisihuiba xu nau khoen hîa ǁîn ûitsama xūn xa !aromahe hâse !hanaga ╪khôa-aihe tsî ׀nî !nāde ûitsamaxūn âna ra ╪oa!nâna mātare-oasa.
HWCs di ǁan╪gāsaben hîa ge ǁîn ╪ganamsende mādawa-amhes !aroma a dīn ge ministris xa !oa!u aitsama nî mātare╪uihe. Mîhe ge !khais ge, ministris ge ╪an!gâsa a māsa ǁnāti ī ╪ganamsendes ge a !khō!oa !khaisa tsî a ǁaxa-ūsa. Khoen ge !kharagagusib hîan ǁîn di ╪khôahe ge ûitsamaxūn !aroma ra mātare╪uihe maridi dib xa a !gomsibahe. “Khoen ge gere mî, N$250 hîan ǁîn di donkin !aroma ra mātare╪uihes kaise a ╪khawusasa, ǁkhās ǁkhāsan ge hāgūn xa ra mî. ǁÎn ge ra mî donkib, gūn tsî pirin xa !nāsa ǁkhāsiba ūhâsa ǁîn ׀khan !nari, !hanadī tsî ╪û-i ases tsîna ra sîsenūs a amaga.”
Mîhe sara !oab ge nē marisi huiba sâuǁkhāsib ǁkhāsib ai ׀nō׀nōhe tama hâ, xawe sa ╪oa!nâs !aroma xūro-e hōdawas ai a !ammâisa.
Goman ╪oa!nâs ge N$1500sa ׀gui-i ai, piri-e N$200, gū-e N$250, hā-e N$500, donki-e N$250 tsî hāgū-e N$250.
Khoen hîa ǁîn ׀aokhoena !aub׀gurun xa !aromahe hâse ra ╪oa!nan ge N$5 000 ǁkhōs !aromara hō hânan ga ׀nî hâ ǁkhōs asuransi-e ūhâ tama nî īs karao. Nē maris di ╪âibasens ge ׀aokhoen ǁnā go ǁō╪oa khoe-i dina ╪gaes tsî !gao!gao ╪hâsin ǁkhōs ׀kha !gaeǁaresa ūhân ׀kha huisa tsî hanas sorosa nî hōhe tama īs karao hâ nî tsâbaǁhaos ǁaxasin !aroma huisa. Mbalab ge ge mî kaise i a ╪hâbasa !khaisa nē ǁnâsen nî ׀oro׀orohesa khoen di ûigu kaise a ╪hâ╪hâsa xui-ao tsîn khoena ǁgam-e xu ׀gui ûiba ra hō amaga. ǁNâse-i ge 200 xu 500 kōse hâ !nupude kurib !nâ ǁgoe-ai ǁkhā.