Tania Prinsloo
South Africa oku li monghuo i na onghambe molwomukifi wekondo nelaka mokati koinamwenyo. Nonande omukifi ou inau nyika oshiponga kovanhu, ohau etele oikwamakondo ouyehame komakondo noipute momakanya, moinamwenyo ngaashi oikombo neengobe, noshoyo eengamelo.
Omukifi ou ohau tandavele meendelelo shaashi ou na olutapo neenghono. Ohau keelelwa ashike ngeenge wa tongola opo oinamwenyo oyo ya kwatwa komukifi iha kwatafane naayo ita i ehema.
Omukifi wekondo nelaka ouli moilongo i li 100 mounyuni aushe unene tuu muAfrica, Asia, Moushilo Wopokati naSouth America. Omido mbali da pita omwa li mwa lopotwa oiningwanima ihapu yomukifi ou moMongolia, Russia, India, Israel, Ethiopia, Kenya, South Africa nomoZimbabwe. Momudo 2013, India okwa li e na oinamwenyo ihapu neenghono ya kwatwa komukifi, inashi monika nale. Oinamawenyo i li 64,000 oya li ya kwatwa nokwa li kwa lopotwa yo omafyo oinamwenyo i li 6,100. Eshi osha li sha etifwa kokuhena efiloshisho la wana lomalinyengo oinamwenyo moshilongo.
South Africa paife okwa tameka okungabeka omalinyengo oinamwenyo okudja keenhele oko kwa holoka omukifi. Ashike oshidjuu okukeelela omukifi moshikondo eshi shinene osho hashi eta oshimaliwa shi fike peemoliona USD$145 hashi di mokutuma ombelela kondje yoilongo. Momudo 2015 oshikondo shounamapya nounaimuna osho ashike ohashi weda oshimaliwa shi fike peebiliona R72.2 koyuuyemo hai etwa po koilongomwa yomoshilongo.
Oshikando eshi, oshidjemo shii shoomukifi ou osha palula unene Namibia, Botswana na eSwatini, ovo ve likolelela muSouth African ngeenge tashi ya kokulanda oikwambelela kondje yoshilongo.
Ashike ope na omukalo mupu wokukeelela omukifi wekondo nelaka, woo omukalo oo wokulandula keshe oshinamwenyo, taku longifwa outekenika. Omukalo ou, ou na ombilixa mekeelelo lomoukifi woo oo tau longifwa kuNamibia ngeenge tava kaleke oinamwenyo ina omukifi moquarantina. Okulongifa outekenika wokulandula oinamwenyo ohaku tongonona keshe oshinamwenyo paukwatya washo, hau kwafa mekondjifo lomukifi nosho yo mokukonaakona oikulya oyo tai liwa koinamwenyo. Molwaasho elandulo loinamwenyo oli li omukalo hau longo nawa, oilongo yoEU paife oya tameka nokuli ya hala okulanda ombelela ashike moilongo omo mu na oinamweyo hai landulwa.
Etukuko lomukifi moNamibia
Mo 2015, okwa li mu na etukuko lomukifi ou monooli yaNamibia. Etukuko eli ola li lii neenghono inali monika nale moule womido 40 da ka pita. Oikandjohoololwa 14 monooli yaNamibia oya li ya lopota etukuko lomukifi ou. Osh ali sha kosha epangelo laNamibia oshimaliwa sheemiliona N$180 mokulwifa nokufina omukifi ou.
Ashike Namibia okwalwa nokwe shi pondola okukomba mo omukifi ou mefimbo li li meni lodula imwe. Oshilongo osha li sha ingidwa kutya osha manguluka komukifi ou muJanuali 2016.
Oshinenenima monghalo yaNamibia oshosho kutya oshilongo osha li shi na outekenika wokulandula oinamwenyo wa tulwa peenhele, notau longo nawa. Outekenika ou owa li wa kwafa mokutofa mo eenhele odo deliteela omukifi, taku longifwa oGoogle Maps. Neenhele odo da monika deliteela omukifi oda li de li kalekelwa. Onghatu onhinatu okwa li oku likalekela oinamwenyo oyo i na omukifi opo iha lye nokunwa pamwe noinamwenyo oyo i li nawa.
Omukalo ou haulongo noukwatekenika u li moshilongo ashishe ohau kwafele ovanambelewa opo va mone kutya oinamwenyo openi naanaa ya kwatelwa komukifi voo va dule okukonda ko onhele oyo ye ya mekwatafano noinamwenyo oyo i na omukifi. Nongeenge kwa monika kutya oku navali oinamwenyo ya kwatwa komukifi konima yonhele oko eenghaba donhele yelikalekelwa nado ohadi tamununwa mo.
Outekenika wokulandula oinamwenyo owa pumbwa okuningilwa pokati keefaalama da yooloka, peenhele domalandifilo oimuna nopoutomeno.
Ondjila ya pitakana ashike oya pupalekwa kotekenikas oo hau ongele ouyelele aushe.