OTJOMUISE- O mu kurukaze omu yaruke Jacobine Veenao Kandenge Humauva, nguaÞire no zo mbura o 82 Oroviungura ndazuko mo na miti muno, masuvisiwa muhuka pombongo yoruvanda puno vakwao mbu va kara na ve kondjo pamwe mo ru vanda rwao.
Ova kwao imba o mberi ova yaruke Kakurukaze Mungunda na Jariretundu Kozonguizi. Humauva Kandenge i umwe wo va ka ndjira yo mbiririro ya Namibia mo zo mbura inÿa nÿu mazeutire mo 1950 tjima ze yanda nu inÿa nÿu ma zeutire mo 1960 tji ma ze utu. Eye no va kwao va hongorera oma panÿero wo ku ungurisa o viungurisiwa vio ngomainde mOruvanda rwa Tjomuise ndino ndi ngeri o ma turiro inga o Hochland Park. O ngondjero yo ku kuna o mbepo indji tji nene ya ho ngererwa po iyo vakazendu muwo mu mwari Kakurukaze Mungunda na Humauva Kandenge omwini. O ngunino yo tji vepo indji ko ru seinina mo 1959 ondja tuara ko tji tiÞro tja Katutura, Mungunda navarue o 12 mu va yahwa iyo va sorondate vo horomende yo mbangu ya South Africa aveÞu. Kandenge Mauva wari umwe wo va nane vo va kazendu oru veze indo ova hina ndira no ve riyandjere nu munao otji va hongorera o tukosi otwingi two ngutukiro ya Namibia.
Eye wa kwa terwa mo Mbujomumbonde mOresevate ya Zonahi mo Maheke wa Zonahi ndjaa i tjiukwa otjehi rOvaherero kOutokero, ndinondi ndjiri o Karukondwa kOmatoororero ka Kakarara. Wa kwatwa tjiyari ye tatu ku Kozonjanga mo 1933 iina Uazeua Kandenge, omukwenambura naihe Kauandina omukweyuva. Eye wahita mu imwe o ma yuva ingo ndjari ombutiro yo ma hongero kovakwatera ovazoozu va Namibia, o St. Barnabasa yo ve ri pate mo ma yandero wo zo mbura inÿa o 1940 no ma u tiro wa inÿa o 1950. O ma hongero inga na nda rire kutja o ndjari otji me memnwa tjo ma hongero wo va zoozu, tjingetjo oyo yari oma kunino mekoveka wo tji vepo no ngamburiro yo ngutukiro no ndjari o rupare rova suvere vehi rawo no ma kunino wo tji vepo tjo ru suvero indui o vengi mu va tuu rungira tjimuna Jonas Katjerungu, Clement Kapuuo, Bethold Himumuine, David Meroro na Bartholomew Karuaera. Humauva Kandenge wamana o hamboumwe po St Barnabasa. O hamboumwe o ma yuva ingo oku tja tjandje omuzoozu nao wa hongwa oku hongwa katjo tjiri.
O tjo mundu ngwa tuurungira mo St Barnabasa oku tja kaari o u kumise kutja Humauva Kandenge wa ka rire umwe wo va pyuke no ngunÿe mo mbiririro mo ma tjindisiro kotjomasa wovandu oku za mo ru Vanda oku twuarewa ko ka Tutura. Wa kara no rupa oru twe tji nene mo mbi ririro yo ku tjindisiwa oku za mo ru Vanda nganduu o mu hoko we tji wauta oku tira kutja omuinyo we uri moumba. Mu nao omu hoko we opu we mu tjindisira mo ru Vanda a u mu twara kEpukiro oro ndaa ti tjiukua otjehi rOvaherero kOutjiro ka Katura mo Kalkpana puno ngundue Edward Murangi. Humauva Kandenge we ri kutja ko porotika ae hiya kaha na rire o kanepo o hongora ko Swanu, oyo tji tjari otjira tjo porotika atjiyerike oru veze indo.
Posia kombunda eye we ri kuta ko Swapo nu wari o kanepo ko tjirata tjo Swapo tjo va kurundu. Humauva Kandenge wari umwe wo va kazendu keke mba ya ko Tintenpalast oku ka ningira kutja omu pangure ma rambwe.
“Wari o mu ungure omu kukutu, o watjiri wari omu tumbe mena ro kutja aa randisa ombira po zo mbasara na viarwe,” Kurundiro Kapuuo Kerina, oserekaze yo nongo Mburumba, maitja. “Tjipena o mundu ngwasere oku pewa ombakero yo mbangane, o mundu ingo maso ku rira Jacobine Kandenge Humauva,” matja. O tjo mundu gwe ku rira mo ru Vanda puna Mungunda na Kerina, Humauva Kandenge wa u rikwa o ku rira o mu terekere wOtjirata tjOmbara yOvaherero mena ro viugnura vie ovi kukutu no me riyandjero we. Tjingetjo wa rira omu tjangerepo wOmbara Clemence Kapuuo nu wina wari omiÞiri.
Otjo mberipa we ri kuta kuvarwe tjimuna KaÞiÞii Mbaeva, Kovambo Nujoma, Kamboi Hulda Kahuikee (Staff Kamboi), Kandjambi Mbuere (Matron), John Ya Otto, Nathaniel Maxuilili, Kamandjembere Hoveka, David Meroro navarwe. Otjo mu pukye ngwari ye eye wina wari norupa mo ma piture wotjiwana mo mbongo yoru hindo oku kauta Oruuano mo 1955. O ma pituro inga ya kongorera inga omatenga nga hongorerwa i Hosea Kutako mo 1923 kombunda yo ma horokero wo ma tupa wa Samuel Maharero mo Kahandja mu Katjose tjiyari 26 mo 1923. Eyuva indi opu raririra eyuva rOzombangane poo ro Vaherero poo Rerapi rOtjiserandu. Hamauva Kandenge wa sieko ovazandona vevari Kavazeua Mootu na Mukaraseua Meroro nova natja vo va natje.