Lahja Nashuuta
Balimi mwa sikiliti sa Zambezi balumbile likezo za muuso kakulika katata kumbweshafaza bupilo bwa batu ka bulimi. Njimo ki musumo omutuna mwa Zambezi mi buñata bwa batu baitengile mwa likezo za njmo kufumana masheleñi. Sikiliti sifuyauzwi ka limbule za mezi zecwale ka linuka, masa, mezi mwatasa mubu, ni pula yende.
Mwangambolo balimi neba ikabezi butata ni tulo, ni kamo baitumela kwatuso yeba fumana kwa muuso. Kamwi Sakutuka, mulimi wa likomu ni lico, naize nihakuna ni butata bobubalwa bwa kucinca kwa mayemo alihalimu ni kuzuha kwa matuku, balimi bazwelapili kueza hande bakeñisa lituso zeba fumana kwa muuso.
“Mwalilimo zefelile, lufumani lituso kwa muuso mwakulwanisa butuku bwa taku ni mulomo, mi hape lufumanaga mipendo ya likomu za luna, lipeu, musutelo ni litifo zekutezi fafasi za limotikala za kulimisa masimu aluna. Lufumana cwalo tuso yakutahulela ni kukutula masimu aluna. Mwanako ya linanga lufumananga lico zakutusa limunanu zaluna,”nekubulezi Sakutuka kabuitumelo.
Naekelize: “Luboni balimi kaluna inge bafumana lituso za kufiwa lisebeliso zeswana sina minshini yakuhohisa mezi, masola, waya yakuyahisa lukwakwa, peu, musutelo ni cwalocwalo. Buñata bwa bona bafumani limunanu zecwale ka lipuli mwatasa mungendenge wakutisa zwelopili mwalibaka za matakanyani, ka katengo kasikiliti sa Zambezi ni likolo leli yelela. Zeo kaufela ki ze luitumela hahulu kuzona.”
Hala njimo yetuna ya limunanu, Sakutuka naize uitumela kuli silaha ya Meatco mwasikiliti itiselize balimi musika, kono naize liteko zabona likutezi fafasi. “Bunde kikuli, seluna ni kwa kulekisa likomu zaluna. Kono, liteko zabona zeba lifa haki zeitumelwa kiba balimi mwasikiliti se,” nahatelezi. Nabulezi hape kuna ni tokwahalo yakufa mipuzo kwa balimi babaeza hande, ili taba yesa ezahali, mwalibaka za litolopo hamoho cwalo ni matakanyani. Naize kufa mipuzo kukona kutusa mwakulwanisa bubotana.
Mulimi yomuñwi yana bulezi litaba zende ze bonahalile, ki Dobson Kwala, muzamais wakampani yahae yezibahala ka Ishubu. Kampani yahae ilekisezanga lintolo ni balekisi ba mwa makululu bubeke ni miloho. Ni yena nalumezi kuli muuso ulikile kubukeleza balimi, kakutahisa milao yebulela hala litokwahala za balimi, kuba lumelela kuli baeze hande mwa misika.
“Mwalilimo zefelile, luboni kuyanduluka kwa njimo, ni kukona kukena mwa misika ya mwahali ni kwanda naha kusina kulikanyezwa. Kalilimo zeñata, balimi kwalineku le la naha nebasina musika kwa kulekisa likomu zabona, mi neba sina kabelo kwa misika ye minde, teñi Meatco ilekisa nama kuzwelela mbowela wamubamba omufubelu. Kono kanako ya cwale kubile bunolo kwa balimi kulekisa kusina kulikanyezwa, hakubapanywa ni lipili naha isika lukuluha kale,” neku ikabezi Kwala.
Mulimi yomuñwi Agnes Limbo naize mezi asiala kuba butata mwasikiliti. Naize mezi amañwi afumaneha mwa liliba ana ni lizwai, mi hape kwatula kuyepa liliba kufumana mezi amande. Nabulezi hape kuli liteko nikutokwa limotikala zeñata za kulimisa isali butata mwasikiliti. Kacwalo nakupile muuso kufa lituso ni lituto zeswanela kuli sikiliti sikone kutahisa kutulo yetuna ni kufepa naha kabupala ni kulekisa kwande.