KATIMA MULILO – Sabo i zamaya i pahama mwa Zambezi kulatelela lipiho za butuku bwa sifanu mwa Democratic Republic of Congo (DRC) ni lipiho za cwanunu fa kaza batu ba palo ye mashumi a supile ka mashumi a mabeli ni batu ba supile ka alimumwi (98) bane ba beilwe kapa ku kwalelwa mwa lukwakwa mwa Zimbabwe bao buňata bwabona neli ba naha Nigeria.
Sikiliti sa Zambezi simwa sikwenda, ka kuipa miseto ni linaha za bo Bostwana, Zimbabwe, Zambia ni Angola, ka taba ya kuli linaha zeo ze peli za mafelelezo fa mukoloko wo, liipa miseto ni DRC, taba yetiseza kubeya sikiliti mwamayemo a kwa halimu ahulu kuyakela kwa butuku boo. Taba yetisa ňalelwa kiyakuli buňata bwa bayahi ba naha kungelela ni mazwahule kuzwelela Zambia ni DRC basasweli kuzamaisa maňata-ňata a litapi kuzwa mwa Namibia kulibisa kwa Kasumbalesa, tolopo yeli fa museto mwahali a DRC ni Zambia koo teko ya litapi za nuka i mwa mayemo a mande ahulu. Litaba ze fumanwi mwa Likolo la Litaba za Mwahali a Naha (Ministry of Home Affairs) linitifalize kuli akuna taelo yefumanwi kuamana ni kuyemiswa kwa bazamayi kuzwelela DRC ni linaha zeo liakalezwa kuba ni butuku bwa sifanu boo. Sikiliti za Zambezi sina ni masilelo a miseto a bo Wenela ni Ngoma kubeya masilelo a kasiwela kwa Imusho mwa silalanda sa Kongola, koo kubonahala kuňatafala kwa palo ya bapoti mwa naha kuzwelela DRC, Zimbabwe, Angola ni Zambia ba ka zazi.
Mueteleli wa sikiliti sa Zambezi, Lawrence Sampofu u talusize kuli nihaike kuli ofisi ya habo aisikamuhela piho simubuso kuamana ni kuyemiswa kwa bazamayi ba mazwahule kuzwelela linaha zeo lina ni butu bwa Ebola, sikiliti zibeyile mihato ya silelezo kwa libaka za makenelo a naha kaufela, kaku kubeya baoki kukona ku tatuba bazamayi kaufela pili basikakena mwa naha.
“Baoki ba Likolo la Makete ba sebelisa limashini ze bizwa thermo detectors ku batisisa mayemo ao,”a talusa. Likolo la Makete ni Lisebelezo za Pabalelo mwa kweli ya Muyana li tumusize kuyemisa kwa bazamayi kuzwelela linaha ze kenezwi ki butuku bwa Ebola. Sampofu, u lumezi kuli sikiliti sona a siyo mwalitukiso sakata bakeňi sa kutokwa lisebeliso, mi u hanile malutwi a kuli ba yahi ba naha Zimbabwe ba hanisizwe ku kena mwa Namibia.
“Ao ki mabulatwi. Lu sweli ku liutwa feela fa mitende,” kwa bulela Sampofu. Nako ya napotezi sibaka sa makenelo kwa museto, mubihi na boni sikwata za baoki babalalu kwa Wenela ni Ngoma inze basweli lipatisisso ni haike a kusika keniswa kale kapa makenelo a museto wa Imusho ni ona a fumani lisebelezo zeo. Mutai wa makete mwa Zambezi a usika fa bupaki fa halimu a litaba zeo, bakeňi sakuli lipuzo kaufela ze nelumelwa ku sibuwabuwi wa makete nelisa fumani kalabo kwa muhala wa mwa ofisi ya hae. Kakuya kayo nasabati kuzibahazwa fa libizo u ize, litatubo za Ebola litatekile makalelo a yona kweli felile nihaike kuli akuna piho kuamana ni butuku yesefumanwi. Makenelo a museto Wenela a iputezi ba yahi ba naha Congo ni ba Namibia bao ba isa litapi kwa Kasumbalesa.
Ka nako ya cwale batu baseba omobilwe moyo ki Ebola seba fitelela likiti zetalu kakuya ka lipiho za ba katengo kamakete kalifasi (World Health Organization) (WHO). Linaha ze shapilwe ahulu kwa Ebola lingelela Liberia, Nigeria, Sierra Leone ni Guinea.
Makalelo a kweli ye, ba katengo ka World health organization ba bihile kuli DRC i ekelize kwa mukoloko wa linaha ze ze shapilwe kwa butuku bwa sifanu, kungelela palo ya bao ba akalezwa ku yambula ni ni bao sebanyakisizwe kuli ba yambuzi kwa butuku bwa sifanu bwa Ebola, palo ki kale iminihanywa habeli kuya fa palo ya mashumi a silela ka batu bababeli (62) mwa biki ilimwi feelani mafu a palo ye fa mashumi a malalu ka ba ketalizoho (35), ba supile ka bababeli ba tiselizwe, mi ba mashumi a mabeli kaba silela (26) ba akalezwa.