I Mbatjiua Ngavirue OTJOMUISE Oruveze maru yende a maru susupara omatjindiro wo nyama no ma ndjembere wa Namibia po matumbo motjitamba tjo marandisiro tjo Ruwano rwa Europa tji maye yenda tjiyeri etenga ku Rozondu mo 2008. Ondumbo ya peke o Namibia ndiri kara naro kehi yo mazuvasaneno ya Lome okuza kongutukiro yaro iheya kutja o Namibia movirandisiwa tjiva ri kotorerwe otjimariva tjo zo peresende ape o 98 kovirandisiwa vyaro pendje nehi ko Ruwano rwa Europa no ku suta ozo peresende mbari uriri. Posyo omazeva yo rutu ro ma randisasaneno ro u ye, o World Trade Organisation (WTO), yetjaera ondumbo ya peke komahi tjiva. Okuza ko 2000 o Namibia ri parukira mondumbo ya peke indji kehi yoma yandjerero wa peke wo WTO okuyandjera omarongerero ngunda omazeva wayo aye hiyeya mo ma ungurisiro. Posyo oruwano rwa Europa, no mahi ya Africa, Caribbean na Pacific mo 2000 ya zuvasana oku pingenisa omazuvasaneno wa Lome ngehatja ku kwazu evango nga ku yaruke evango no mazu vasaneno wa Cotonou ngetja nao. Ezeva rotjikoro ro ru kondua ro ma randisasaneno ro ma zuvasaneno wa Cotonou ritja mo ma yandero wombura indji tjiyeri 31 ku Tjitarazu otupa atuhe tuaso kutja tua isa oku tumbasana nongarera mo ma randisasaneno. Ondjandero tjimanga yondjindo ombwa mapeya a i zunda otjitamba tja Namibia tjo tu tumbo no vi kunwa. Ndoovazu otupa ka tu tiasanene omwano warwe mape hee kutja ovirandisiwa pendje vya Namibia vyo tu tumbo no vi kunwa mavi sutisiwa otjimariva otji remanise iyo Ruwano rwa Europa. Kehi yo ma zuvazaneno wa Cotonou ondjindo ombwa ndjaripo ma i so oku pingenwa iyo omazeva wo ma randisasaneno ya ku kwazu evango ku yaruka evango. Ongendo onene yo vanarupa motjitamba tjo tu tumbo no vi kunwa okoo kutja nai omahungiriro kumwe ka ye ya hara omuhunga.Otjihazendu kombanda ya nao o koo kutja o Namibia rimunika ayo epotu ehina o mu rinane korupangu nu riri korundende ro kuwa okuza ko ruuwa mo u potu waro. Pehungi ro kutara motjina ihi ndari muno Oritjatatu, Onongo Gerhard Erasmus wo Nganda yOmahongero wOkombanda imo South Africa indji o Stellenbosch, watjere o Namibia nomahi o maza pamwe mo SADC kayena omyano omingi oku ri vatera pendje no ku tiasana komutima kuna oruwano rwa Europa notutu tuarwe. Wa kozere omaundjiro kangamwa kutja o WTO mapeya ayi ngunda a ma yituruke o maungurisiro wo mazeva wayo. Kangamwa omarundururiro komazeva wo WTO maye hepa omaraka o 75% zo unepo worutu indui no mahi wa Asia na Latin America nge ha parurwa iyo mazuvasaneno wa Cotonou mapeya aye hakara no tjari.