SIKILITI sa Caprivi sesi zibahala hahulu ka litasezo la likayamana la Nyambe sesi inzi ‘mwasililo’ hape mwanako ya cwale. Mwanako ya cwale, sikiliti si taselizwe ki linanga lese li beilwe mwamaemo maswe baken`i sa lifolofolo za nahen`i, hala zona litou, zese hatakezi lico za bayahi ni kutisa likayamana la lico mwaminzi ye shelana. Sikiliti sesi ipa museto ni sibaka tuna sa pukelezo ya lifolofolo sona sa Chobe National Park ili sibaka sesi zibahala hahulu ka kuba ni palo ye pahami ya lifolofolo sihulu litou si inelezi feela mwa’ndwa ya mukowa’ ya lifolofo ni bayahi kamita. Bayahi ba mwamutulo wa sikiliti basa potolohilwe ki mezi a munda ni mwanako ya cwale ye, ili munda oso tasezanga ka silimo ni silimo haa mwalineku la wiko mona ki mo kuzibahala hahulu ka ‘ndwa ya mukowa’ hala bayahi ni lifolofolo za nahen`i. Silalanda sa Sibbinda ki sene si boni likayamana la ‘ndwa ya mukowa’ mwanako ya cwale muta litou li mano hatakela lico mwamasimu a bayahi ni kutisa sabo sa lico fahalimu ya linanga la sikiliti lese li tumusizwe kale ki bona bayahi. Kono ze ni halili cwana, ha ki silalanda feela sa Sibbinda se sili mwalikayamana la ‘ndwa ya mukowa’ kono seku utwahezi hande-nde kuli sikiliti sote si yemi maefefe kalibaka la litou ze ikamaela sikiliti kaufeela. Ka nzila ya kulika kufumana tatululo kwabutata tuna bo, Kansela wa Silalanda sa Sibbinda mutompehi Felix Mukupi u tabela kuikopanya ni Ngambela wa naha kuli a kone kumu taluseza ka lizwelopili za likayamana kaufeela le. Mwasunda ye felile, yo muhulu swaleleli wa katengo ka putako kona ka Emergency Management Unit mwamulenen`i wa Windhoek, mutompehi Gabriel Kangowa naize sikwata sa licaziba kuzwelela kwakatengo ka habo sesi potezi kale sikiliti hamohocwalo ni sikiliti sa Kavango. Sikwata sesi inzi mwalikiliti zen`wi za upa ka mulelo wa kunyakisisa kaza butata kaufeela bwa lico. Kangowa na tolokile kuli sikwata sene si potezi sikiliti si etelezwi ki licaziba za Liluko la Milelo ni Kunyakisisa kuzwelela mwaLikolo la Njimo, Mezi ni za Nahen`I hamohocwalo ni licaziba za maemo a lihalimu kubeya maofisa ba njimo ba mwasikiliti. Sikwata se kaufeela sita tambeka lipiho za sona kaufeela kwaKomiti ya Katengo ka Putako. Komiti ye ya Katengo ka Putako I etelezwi ki mutompehi Frans Kapofi, Mun`oli yo Muhulu wa Katengo ka Makwambuyu yata nyakisisa ze kaufeela pili a sika litambeka kale kwaKatengo ka Makwambuyu. Sikwata sa licaziba za putako se hape, nesi konile kuikopanya ni manduna hamohocwalo ni ngambela wa mushobo wa Mafwe kwakhuta ya sizo ya Chinchimani ili ko sikwata nesi kilwe sa talusezwa kaza lisinyehelo ze zene tisizwe ki litou. Butata bwa litou nebu kilwe ba ikambotwa hape ni kwamunzi wa Choi muta sikwata si ikopanya ni Mulena. Sikwata sa licaziba za putako se, sita nyakisisa kaza lisinyehelo kaufeela ni kubona nji lisinyehelo neli tisizwe ki litou, linanga kapa munda swalele ono wezi silalanda sani, pili lico za linanga li sika tambekwa kale kwabayahi-haiba inge kuba cwalo sina kamo ne kuezelizwe mwalilimo ze felile linanga hane li taselize sikiliti ni kubona palo ya bayahi ye fitelela likiti-kiti inge I fumana lico ze za linanga. “Kubonahala kuli batu kaufeela ba sikiliti banze ba sweli kufitisa maikuto ni linonge za bona kuamana ni lifolofolo zese hatakezi ni kusinya lico za bona. Ni bona kuli ki butata-tuna luli mwaCaprivi,” Kangowa hana toloka ka kuekeza kuli ha ki sikiliti sa Caprivi feela si nosi sesi taselizwe ki likayamana leli swana la litou kono mane ni likiliti zen`wi ze cwale ka Kavango ko litou neli kile za hatakela lico mwasimu yen`wi. Sikwata se si swana sa licaziba za putako nesi kile sa potela Ombalantu ka mulelo wa kubona ni kunyakisisa lisinyehelo za limela kapa zona lico za sicaba sa munzi wani. Mukupi na kile a ikopanya ni Likwambuyu wa Likolo la za Nahen`i ni Bupoti, mutompehi Willem Konjore ka nzila ya kuikabela maikuto a kamo Likolo li kona kutusa. Mukupi na kile a taluseza ba mutende o kuli ka zazi ni zazi, bo lyaminzi baba sinyehelwanga lico za bona ka nzila ya lifolofolo ba kokotanga fa ofesi ya hae ili nto yene tisize kuli mane a ikopanye feela ni Likwambuyu kuli a utwe kaza maemo a Likolo kwabutata bo. “Batu ba luna haba tabeli kutamelwa kuzuma lifolofolo ze, kono ba bata feela kuli Likwambuyu aba tuse mwanzila kaufeela ya kona kutusa kakuli bata bulaiwa ki lukupwe kakuli litou neli cile lico kaufeela,” na taluselize ba mutende o wa New Era. Batu ba sikiliti baba taselizwe ki likayamana le, seba kupile hahulu katata kuli likwambuyu a kone kuba potela ili kuli ba kone kufitisa maikuto a bona a ka mulelo wa kulilimanisa likayamana la cwale le mwanzila sakata. Mukupi na kile a tumusa hape kuli silalanda sa hae sesi tatekile ni lin`olisa za lindiyala zeta hola pene ye likana N$200 kapa N$100 ka kweli kuzwelela kwaLikolo la Sicaba ni Pabalelo ya Banana. Mukupi uli taba ya lindiyala mwasilalanda sa hae ki yen`wi hala matata tuna a man`wi a talimani ni ona kazazi kakuli palo inze I sweli feela kuno hula ka zazi ni zazi. Munoli ya “Inelelezi” mwaLikolo la Sicaba ni Pabalelo ya Banana, mufumahali Sirkka Ausiku sa nitifalisize kuli Likolo la habo li itukiselize kun`olisa palo ya lindiyala ye likana 40 000 mwasilimo se ni kuekeza kwapalo ya lindiyala zen`wi ze sweli kuno hola kwamashilin`i a swana. Likolo lina ni palo ya lindiyala ye likana 68 000 mwanako ya cwale yenze sweli kuno fumana kwashilin`i ye swana ye. Haiba kuli inge kun`oliswa lindiyala za palo ye likana 40 000, palo ya lindiyala ita yema fa 104 000 mwalibuka za Likolo. Sikiliti sa Caprivi sina ni palo ye pahami hahulu ya butuku bwa HIV/AIDS mi hape ki sikiliti sesi kutezi hahulu fafasi ha kuamwa za zwelopili kakuli mwalinako za mwamulaho bayahi ba ban`wi neba hananga kuli lizwelopili kapa ona maprojects a sike a bela mwaminzi ya bona ye lateha yene ba kile ba yola.