KATENGO ka Makwambuyu seka fitisize tekulo kwa makansulu a likiliti anza bona likayamana la linanga kuli a kone kunyakisisa ni kusupaka hamohocwalo ni kun`olisa sicaba kaufeela seli taselizwe ki linanga silimo se. Taelo ye, ita kona kutusa katengo kaka tuna ka naha kaka bona za putako kuli ka kone kuhatisa buitukiso ni kubeya mihato kaufeela yeta kona kulilimanisa mwamatata a. Katengo ka Makwambuyu neka kile ka laela katengo ka putako kuli ka itusise pene ye likana N$20 million (lule) yene kilwe ya ngiwa kwasikwama se sin`wi sa naha kuli kuitusiswe mwalikayamana la cwale le la linanga mwalikiliti ze taselizwe kaufeela mwanako ya cwale. Katengo ka putako kata talima ni kuetelela mungendenge kaufeela mwalikweli ze silezi ze taha. Mun`oli yo Muhulu wa Katengo ka Makwambuyu, mutompehi Frans Kapofi ka taelo yene zwelela ku Ngambela wa naha, na kile a tatuba mwalibaka za likitili ze cwale ka Kunene, Erongo ni Caprivi. Tatubo kapa yona nyakisiso ya hae ne kile ya supeza kuli libaka ze cwale ka Daures ni Otjimbingwe zeli lilalanda mwasikiliti sa Erongo kubeya sikiliti kamukana sa Kunene ni wiko wa sikiliti sa Caprivi ki ze taselizwe ahulu ki linanga ni mezi. Palo ya mandu a likana 13 002 kubeya palo ya batu ye likana 78 012 ki ye taselizwe ahulu. Bun`ata bwa batu kapa sona sicaba sa likiliti ze kamukana si ikema ahulu fa njimo ya likomu ni lipuli hala limunanu zen`wi kubeya kulima masimu a bonanga mbonyi ni mauza hala limela zen`wi inge li lilimanisa likupwe ni kumbeshafaza pene ya lubasi. Mwalibaka ze cwale ka Otjimbingwe ni Daures, ne kufumanehile kuli mabasi a man`wi sa pilile likweli ze silezi inge a sina mezi. Likayamana leli nze li bonwa mwanako ya cwale mwalikiliti ze kamukana li taluswa kuli lita kutela ahulu mwamaemo maswe kwabayahi hamohocwalo ni limunanu haiba kuli hakuna kuba ni muhato sakata ota ngiwa, kakuya ka sitatimende sa Katengo ka Makwambuyu. Maemo a limunanu, sihulu ha kuamwa za mafulelo a zona a taluswa kuli a kutezi maswe fafasi mi kacwalo bun`ata bwa limunanu sihulu likomu ni lipuli li inzi mwalikayamana la bucwan`i. Kutulo maswe silimo se, ne kilwe ya tiswa ahulu ki pula yene bile ye nyinyani hamohocwalo ni kucisa ahulu kone ku kile kwanga nako ye telele inge kusa ngelwi muhato sakata. Likokwani za mwamubu ze taluswa kuli neli tasenga lipeu mwalinako za kuhula ki zen`wi ni zona ze taluswa kuli neli kile za beya maemo kaufeela mwalififi. Ka ona mabaka a, likokwani neli kile za lilimanisa kutulo sakata ka lipesenti kapa yona kalulo ya mwanda ye likana 10 pesenti. Likiliti ze taselizwe ahulu ki Caprivi, Omusati, Ohangwena, Oshana ni Oshikoto. Bun`ata bwa balimi sihulu baba fumaneha mwalibaka ze cwale ka wiko wa Caprivi, ba wela mwasilalanda sa Katima Mulilo Rural ni ba ban`wi ba Kabbe ba taluswa kuli habana lico. Bun`ata bwa libaka ze taselizwe li tokwa lico ni mafulisezo kapa lico za limunanu kubeya mezi. Katengo ka Makwambuyu hape neka kile ka fitisa taelo kwa Likolo la Njimo, Mezi ni Limela za Nahen`I kuli Likolo li kone kuzusa kapa kutateka kuitusisa mungendenge kapa yona paipi ya mezi ye zibahala ka Katima/Kongola kuli minzi kapa bona bayahi baba taselizwe ahulu ki lona likayamana le, ba kone kufumana se sin`wi. Piho yen`wi yene kilwe ya hatiswa ki ba Namibia Early Warning and Food Information Unit (NEWFIU) ni kupatalazwa kiba Likolo la Njimo ne kile ya bulela kuli bun`ata bwa libaka hape neli sa tokwi lico. Piho ne kile ya toloka kuli kakuli ne ku kile kwaba ni kutulo yene bonahala hande mwasilimo sale sa 2006 bayahi baba taselizwe ka lona likayamana le, ba kona kupilela fa lico za n`ohola hamohocwalo ni fa mingendenge kapa lituso ze fiwa banana ba lindiyala kubeya linzila zen`wi ze cwale ka pene ya busupali ni misebezi yen`wi ya swale-lele. Kulilimanisa matata a, piho I patalaza kuli misebezi ya swale-lele I kona kutusa, kulekisa lico kapa macwala, likota, kulekisa likomu ni kuca miselo ya mwanahen`I ku kona kulilimanisa matata a cwale kakuya ka piho hala mingendenge ye kona kutusa mwakulilimanisa matata kaufeela. Kutulo ya silimo se sifelile, kutisa kwamakalelo a silimo se, I taluswa kuli I kona kuyema fa matanisi a likana 114 100. Kuona matanisi a, 52 100 ki ya mbonyi ye sweu, 44 500 ki ya makonga kubeya 4 500 ya mauza ni 13 500 ya hwiti (wheat). Mwasilimo se, tekiso ya lico I lelezwi fa matanisi a likana 132 699 ili kuona, a likana 89 400 a lelwa kulekisezwa kwande ya naha kubeya palo ye likana 43 200 yesa zibahali hande kapa nji ita zamaya hande kapa awa ka mabaka a kuluza. Ha kubapanywa ni silimo sale sa 2005, kutulo ne kile ya zamaya hande mi ka cwalo kutulo ya silimo se ne kile ya wa ka lipesenti ze likana 40 ha kubapanywa kuya silimo sani.