KATIMA MULILO Sikwata-nyana sa bayahi ba 15 ba naha ye, ili sikwata sene sili kwapalali mwalilimo ze felile mwanaha Botswana, kasa-mulaho wa ndwa-kuswani ya mukowa ya silimo sale sa 1999, nesi kutezi hande kwahae sunda felile ka nzila ya simubuso. Mungendenge ono konile kukonahala kasamulaho wa lipuisano za maofisa ba naha ye, niba naha Botswana kubeya maofisa ba kopano ya machaba baba bona za ba balehi no konilwe kuezwa ka tato ya mubaleni ni mubalehi. Ndumeleti wa naha Namibia mwanaha Botswana mufumahali Theresia Samaria, Gabana-swale-lele wa sikiliti sa Caprivi, mutompehi Leo-nard Mwilima, Muyemeli wa Kopano ya Machaba mwa-muleneÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i wa Windhoek, mufumahali Joyce Mends-Cole, MuÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±oli yo Muhulu wa Litaba za Lipoliti mwaofesi ya Mueteleli mwanaha Botswa-na, Ross Sanoto, maofisa ba bahulu bafa miseto ni ma-pokola ki bene ba etelezi mungendenge-tuna o, ni kubona kuli sicaba si esha hande mwahaesu ya sona. Mungendenge wa kukutela kwahae ono kile wa tateka mwasilimo sale sa 2002 kasa-mulaho wa tumelano yene kile ya nyatelwa, se u boni palo ye likana 1 063 inze kutela kwahae simubuso ka tabo ni nyakalalo ha kuikopanywa ni mabasi. Mwilima na kile a fitisa manzwi kwasicaba ili sona sicaba saba balehi bene ba bupwa ki palo ya banana babeli bene ba kile ba tobelwa ki mushemi wa bona wa musali kalibaka la makulano kuli, neba amuhelwa ka mazoho a mabeli mwalila-landa za bona kamukana ze sepahala simubuso sina kamo neba kile ba supeleza lizwalo la bona la kukutela kwahae. Mwamanzwi a hae naize, sicaba kamukana si tabela mungendenge sina hauli o lukuluhile hande oso swali-sanisanga babalehi kwamabasi a bona kasamulaho wa lilimo banze bali kwapalali ili nto yeo a bona hape kuli I lilimanisa palo ya babalehi ye inzi mwanaha Botswana. Mwilima hape na konile kusebelisa sibaka sa hae sa kubulela sana filwe ka kui-tumela kuba Kopano ya Ma-chaba kungelela cwalo niba mubuso wa naha Botswana baba banze ba tusa ba balehi kwankambe ya Dukwe. Na kile a ama fa taba hape ya kuli ba mubuso banze balika kutalima tatululo kamo ba konela kaufeela kuli ba kone kutusa babalehi ba baÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi ba basali kwankambe yani. Sanoto yena kwalineku la hae naize ba mubuso wa habo bata zwelapili kutusa kamo ba konela kaufeela kwabayahi baba tabela kukuta ni bao baba sali mwankambe. Sanoto na file tumbo ya kuli mungendenge oso ezahezi cwana, u supeza hande fo kusweu kuli kamaniti babeleki kamukana ni maofisa baba itengile mwamungendenge o, banze ba sweli kusebeza misebezi ya bona. Na fitile mwamanzwi a Mwilima ni yena a kuli u akaleza feela kuli kambe tatululo sakata neta fumanwa mwamazazi a taha. “Lu tabile hahulu kuli ba 15 seba konile kukutela hande kwamahae a bona,” hana kile a bulela fa museto wa linaha ze peli. Dorothy Kabula yali kan-sela wa silalanda sa Linyanti na kile aba teÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i ni yena kwakamuhelo-tuna yeo yene ina ni babalehi ba lobapeli bene ba simuluha mwasila-landa se sili mwaketelelo ya hae. Babalehi ba cwale bona ba 15 ba simuluha mwaminzi ye cwale ka Singobeka, Maso-kotwane, Luhoto, Makanga, Masida, Kasheshe, Kapani ni Singalamwe. Ba silezi kubona kaufeela ki basali haa ba lobaÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi bona ki baana. Mends-Cole yena kwali-neku la hae naize ba Kopano ya Machaba ba nyakisisanga limbule kaufeela mwanaha mo, pili ba sika eleza kale babalehi kaufeela ka seo ba bona mwamingendenge ka-mukana ya bona. Na bulezi kuli lipoto ze cwalo zeo ni linyakisiso ka-mukana ze ezwangwa li taluswa kuli ki lipoto za ‘talusa so boni.’ Ba Kopano ya Machaba hape banze ba lika kamo ba konela kaufeela kuli ba kone ku mema ba zamaisi ba linzwi la Mulimu ni mankansela ba baÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi kuli ba kone kupotela nkambe ka nzila ya kueleza hamohocwalo ni kufa litaba za butokwa kwasicaba se sili kwankambe yani. Mwasilimo se sifelile, likwata ze peli za babalehi neli kile za kutela hande kwahae. Kanzila ya kuekeza kwata-bo ni nyakalalo ya sicaba sesi kutelanga kwahae, pene ye likana N$200 ya fiwangwa ku maÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i ni maÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i kubeya limbule-nyana zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi ze cwale ka milola ni lisebeliso zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi za fa liso. Kasamulaho feela wa manzwi ana zwelela kwali-ndumeleti ni maofisa kaufeela, bayahi kapa bona babalehi neba kile ba iswa mwaminzi ya bona banze shimbile limbule zene filwe ili likubo, mikeke ni lipula hala zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi limbule za bupilo ze bonwa kuba ze butokwa luli, kubeya yona pene ye likana N$200. Nkambe ya Dukwe I fuma-neha libima ze 130 kuzwa tolopo ya Francistown mwa-naha Botswana mi I sweli palo ye likana 3ÃÆ’Æ‘ÀÃ…ÃÆ”šÃ‚º000 ya babalehi baba simuluha manaha a cwa-le ka Namibia, Angola, DRC, Sudan, Burundi ni Somalia.