KHORIXAS – Naha Namibia kutisa cwale ibihile lipiho zelikana 28 za bane batimezi kwa butuku bwa malaria. Hala lipiho zeo, mafu amane nabihilwe mwa Katima Mulilo, amalalu kwa sipatela sa Onandjokwe, amabeli mwa Oshakati, liliñwi mwa Gobabis, amabeli mwa Okongo ni amalalu mwa Engela.

Mafu amañwi nabihilwe kwa Andara teñi babalalu neba timezi, alimuñwi mwa Windoko, ba ba beli mwa Outapi, ba ba beli mwa Eenhana, alimuñwi mwa Nkurenkuru, ni ba ba lalu mwa Rundu. Likwambuyu wa makete Kalumbi Shangula naize lipiho unumwaha libonisa kekezo ya mafu amalaria mwa likiliti. “Lipiho zenca linze libihiwa mwa likiliti ni lilalanda ze sa bihingi lipiho za malaria, kutoloka kuli ha kilikilti mokuzuhanga butuku,” nabulezi kwa mukopano ni sicaba kwa Khorixas.

Silalanda sa Khorixas nesi filwe mupuzo wa Simon Kunene ka ku eza hande mwakufa lituto ni kulwanisa malaria. Mupuzo ufumana libizo ku nyandi Simon Kunene, yana zwelela mwa Eswatin, ili yene ili mutateki wakulwanisa malaria mwa mbowela wa Afilika. Likwambuyu nabonisize kuli Namibia ibata kufelisa malaria kasilimo sa 2025. “Naha izwelapili kufa lipiho zepahami za malaria mwa likiliti zefumaneha mutuloupa, kuekeza kwa lipiho za malaria ya kuyambula kwa linaha zeli bukaufi. Likolo liezanga lipatisiso kulemuha malaria kapilipili, kufumana bupaki bo bu kalutusa kulwanisa hande malaria,” nabulezi.

Naekelize kuli: “Malaria isiala kuba butata, mi lu swanela kubona kuli zende ze luezize hakiza mbango mi halukuti mwa mulaho. Lusebeze katata, lu ikabele mikwa ye minde ni kutusana halunze lu lika muhato wabutokwa wakufelisa kuyambukela kwa malaria mwa likiliti za luna. Lipiho libonisa kuli mwa lilimo liketalizoho zefelile, Khoroxas nesutile kuzwa mwa lipiho zesupile mwa silimo sa 2020 kutaha fa piho iliñwi mwa 2024. 

Mwa silimo sa 2022, nekusikaba ni lipiho za malaria. Mubeleki wamakete wa sicaba Emma Gomas nabulezi hala butata bo ba talimani ni bona, kungelela cwalo ni batu ba ba sebelisa mashili kwa masimu amiloho kufita za lelezwi. “Sicaba basebelisa mashili kwa masimu amiloho. Kacwalo, nelu iketezi kufa lituto, kubaluta nzila yelukela kusebelisa mashili,” nabulezi. Nabulezi hape hala batu ba ba hana kuli mandu abona afaelwe milyani. 

“Limembala zeñwi za sicaba ba bulela kuli mulyani utaza mamota abona masila, mi una ni munko omaswe. Babañwi babilaela kuli lizazi la kufaela kona lizazi minañi iluma hahulu. Babañwi mane bakwala feela mandu abona… mi halufumani batu fa mandu,” nabulezi.  Nabulezi hape kuli nzila ya kuisa batu ba ba faela mwa lilalanda mwa sikiliti ni yona kibutata. Mi nakupile sicaba kutusa.