KATIMA MULILO – Muetapili wa sikolo sa lituto zepahami mwanaha Namibia Kenneth Matengu uhatelezi butokwa bwa lituto zepahami mwakukasha kuhula kwa sifumu ni kumbweshafaza bupilo bwa batu. Nabulezi hala tokwahalo ya puluko mwa lipatisiso, tahiso ya lika zenca and tuto sakata.
Hane abulela kanako yakufiwa mishukwe kwa baituti ba mutayi wasikolo sa lituto zepahami sa Unam mwa Katima Mulilo Labubeli, teñi baituti nebafumani mishukwe mwa lituto zecwale ka makete alifolofolo, tuto, likelezo ni kamaiso yalifolofolo za naheñi, Matengu nabuzize puzo yakutafuna kubane baliteni.
“Kanti tuto ibapala kalulo mañi mwa kuhula kwa sifumu?” Mwa manzwi ahae naize likolo za lituto zepahami haki likolo feela za kuituta – ki limbule za tahiso ya lika zenca, lipatiso ze tisa litatululo ni lingambolo zalitaba zekataza sicaba. “Unam, sina likolo kaufela za lituto zepahami zetalimela kwa pili, ifungula batu kubelekela liswanelo za sicaba ze nde,” nabulezi.
“Likolo za lituto zepahami litusa kutahisa zibo yenca, linzila ni litatululo kwa lika zekataza sicaba ni liofesi.” Matengu naize tuto ihulisa lyano la kusebeza katata, ifungula tahiso ya lika zenca ni kunanula mayemo anaha akukona kutahisa lyano ni zibo – mi kimisumo ya zwelopili ya kuyakuile.
Nasupile kwa lipiho za Panka ya Lifasi, zesupeza kuli lituto kuzwelela kwa likolo zepahami litahisa 21% ya kuhula kwa sifumu mwa Sub-Sahara Afrika, mi kuna ni tahiso ya zende ya zeñata, kungelela cwalo ni mipilelo yeminde ya makete, zibo ya litaba za silalanda ni kuhulisa kuitenga mwa litaba za tahiso ya liswanelo zende za sicaba.
Zeo ni halili teñi Matengu nahatelezi kuli puluko yetuna isa tokwahala mwakubuluka mwa litaba za lipatisiso kakuli kubeela kwatuko nikusa buluka mwa tuto kukona kutahisa kuicanganisa ni bubotana. Nasupile kamo sikolo sa Unam si ezize hande, sihulu mwa litaba za lipatisio ka swalisano ni katengo ka lipatisiso ka KAZA, kasamulaho amukopano one ubile teñi mwa Katima Mulilo mwa silimo sa 2023. Mulelotuna kikutusa zwelopili mwahala katengo ka Kavango Zambezi Transfrontier Conservation Area (KAZA TFCA) ka ku eza lipatiso zetezi.
Naize sikolo sa Unama sika hatisa mulelo wa lipisini wa 2025–2030. Mulelo ubata kucinca ni kuhulisa sikolo sa Unam kuli sikone kuba famayemo aswana ni likolo zeñwi za lifasi. Kabuikumuso naize hala likolo za lituto zepahami mwa Afirika sikolo sa unam sifa 13.
Hane abulela kwa baituti bane bafumani mishukwe Matengu naize: “Mufumani zibo. Cwale amuye muyo tahisa cinceho. Mube ba ba itahanela. Ba ba tahisa lipinisinyana. Musike mwa buza kuli naha ika mi ezezañi
– muipuze kuli muka ezañi Namibia.”