Katrina Jacob
BEIJING – Buñata bwa baituti banaha Namibia babali mwanaha China baikutwa kuli muuso ubakungulezi kwatuko, linaha zeñwi halinze lizwisa baituti bazona mwatolopo ya Wuhan ili yetaselizwe kibutuku bwa corona. Tolopo yanaha China nekwalilwe liviki zetalu zefelile, kulatelela kuzuha kwabutuku bobubulaya, ili bose bubulaile batu babalikana 1 370. Linaha zeñwi neli itahanezi kuzwisa bayahi bazona mwatolopo ya Wuhan ni litolopo zeñwi zelobañwi zekwalilwe. mwakubata kufukuza kuambalakana kwabutuku bwa corona, bamulao mwa Namibia hakuna sebaezize ili kalulo yezwafisa baituti babakwalezwi mwanaha China.
Mwaliviki zefelile buñata bwa likampani zeluile lifulai lituhezi kufufela naha China, nihaike katengo kakabona zamakete alifasi neka elelize kuli kusike kwaba cwalo. Baituti babali mwatolopo mobuzwelela butuku, bainzi feela mwamandu akwasikolo kasabo yakuli habazamaya zamaya bakaswana bayambula butuku. Mi balikile kukupa ofesi yeyemela bayahi banaha Namibia mwanaha China, nibabañwi cwalo kuli babalukiseze nzila yakukuta kwahae, kono kupalile. Muituti wanaha Namibia yali kwasikolo sesipahami sa Hube mwatolopo ya Wuhan mwanaha China, Jeffrey Gaseb naize: “Kakuba baituti mwa Wuhan mwanaha China, luikutwa kuli bupilo buyemi, kono lubata kuitumela kwamuuso wanaha China mwakukolwisa mazwazule hala silelezo yaluna. Kono muuso waluna haubonisi kutabela kulukatanyeza fahali.”
“Baituti sebainzi mwamandu mazazi abato eza amashumi amabeli, mi kubabañwi sefetuha kuba ndwa yamunahano, mi kiseo buñata bwa baituti bapalelwa kutalimana nisona,” nabulezi. Natiselize kuli bayahi banaha Namibia nebaikutwa buinosi. “Lwa utwisisa kuli kuzwisa baituti mwanaha China kukatisa kutokwa kutwano mwahala silikani sanaha Namibia ni naha China, kono kanako yeswana luzwelapili kukena mwakozi zazi ni zazi. Haiba muuso haukoni kulutusa kihande kuambola nibashemi baluna, kubona kana lukona kuekeza masheleñi kuli luzwe kwanu inge lusali mwamakete sakata.” Muituti yomuñwi wanaha Namibia yali mwa Wuhan, Ruusa Uugwanga, nabile nimaikuto aswana, kakubulela kuli muuso uswanela kubakatanyeza fahali.
“Selubulela kikuli muuso ulubatele fulai, yelukona nihaike kuitifela, kikale lukatala kuba kwanu, luikutwa buinosi. Taba yeñwi yenyemisa kiyakuli batu babali mwaliofesi zamuuso bana nimaikuto abona, haba bilaeli niluna,” nabulezi. “Ndumeleti hakuna zasweli kueza. Hakuna yateleza kuluna, hanilati kubulela maswe, kono kinakonyana feela muka utwa kuli muituti wanaha Namibia ushwile kwabutuku bwa corona. Zazi ni zazi mayemo atepelela, hakuna zende. Kanti sesipaliswa kuzwisa baituti ba 27 mwahana China kisikamañi? Baituti mwa Hubei nebabulezi hape kuli nebaisiilwe kuli baiponele kuzwelela kuzuha kwabutuku, kusina kutuso kuzwelela kwaofesi yeyemela naha Namibia. Linaha zecwale ka Japan, Spain, Morocco, USA, Libya, Egypt, Mauritania ni Tunisia lizwisize bayahi bazona mwatolopo ya Wuhan, mi Kenya nepatalalize kuli ikazwisa bayahi bayona ba 85, bamulao habaka inula musha wakukwala.
Hana kupilwe kualabela falitaba zeo ndumeleti wanaha Namibia mwanaha China, Elia Kaiyamo naize Liluko la Silikani sakwanda naha liswanezi kuikalabela kakuli neli tolokezwi taba yeo. Kono kulika kufumana maikuto aliluko nekupalile. Kono ndumeleti wanaha China mwanaha Namibia Yiming Zhang naize likolo zepahami mwa Hebei liezize katata mwakubata kutibela butuku. “Bakeñisa tokwahalo yakubata kutibela butuku, linzila za mbyumbyulu, sitima, ni mukwakwa kuya kwa Wuhan likwalilwe, mi babeleki bakatengo kakabona zamakete alifasi, hala lipatisiso zabona nebaize taba feela yabutokwa kanako yacwale kikuina mwa Wuhan, kufita kuankufela kubata kuzwa mwateñi, kakuli taba yeo ikatisa feela misunga yemiñata.”