NGAMBELA wa naha, mutompehi Nahas Angula uli kucinca ban`oli baba ‘inelelezi’ kapa bona ban`oli bahulu ba Makolo ne kuezizwe ka libaka la kuli, mubuso u bata kubona licinceho ha kuamamwa za lizwelopili mwa Makolo a shelana ni naha kaufeela.
Ngambela hana ikopanyize ni mutende o naize, licinceho neli sika ezezwa ‘kushandaula mabizo’ a babeleki bahulu ba, kakuli bun`ata bwa bona nenze ba sebeza kakata luli.
“Linciceho ze, neli ezizwe kakuli lu bata kuli babeleki ba, ba tateke sinca ni lisitataliso ze apesize naha. Haiba mutu inge a sebeza mwaofesi ilin`wi kanako ye telele ahulu, fo kun`wi u palelwa kubona lisitataliso zen`wi,” Ngambela na tumusize.
Na kile a bulela kuli, mwa Makolo a manca, ban`oli bahulu bata kona kutalima lika ka linzila zenca ze shelana ze ama lizwelopili tota.
“Haki kufa katulo ku mutu kono ki nzila yen`wi ya kutateka ni silalanda se sinca sa kamo pisinisi I ezezwa,” Ngambela mwa manzwi a hae.
Libiki ze felile neli kile za bona lika ze n`ata ze shelana inge li patalazwa ka linonge kuzwelela kwa bayahi ba naha sihulu ha kuamwa za maemo a limbule za makete ni lipatela.
Kakuya ka Angula, mubuso u bata kubona milelo yeta lilimanisa matata pili a sika wela kale mwa maemo maswe a likayamana.
“Lu bata kuli maluko a mubuso abe ni buitukiso sakata bobu etelezwi ni kuzamaela ni pono ya 2030 ni mingendenge ya mubuso. Liluko ni liluko li swanela kutaha ni buitukiso bobu sebeza kapa kutisa miselo mwanako ye utwahala,” ne kubulezi Ngambela.
La mubulo sunda ye felile, Ngambela na kile a cinca ban`oli bahulu ba Makolo a cwale ka Mulao, Mubu, Bupoti, Bundui, Njimo, Makete, Bumapangapanga, Litaba ni Lipatalazo, Ofesi ya Ngambela hamohocwalo ni Katengo ka Makwambuyu.
Fahalimu ya Makolo ana sika swaliwa, Angula naize haku talusi kuli bona banze ba sebeza hande kapa awa kono, kakuli licinceho za mubuso ze swana sina ze, hali konwi kuezwa mwa nako ye swana kaufeela zona ka mabaka a kuli li kona kusa zamaya hande mi mane foku n`wi ni kutisa litieho kapa likayamana tota.
Ze ni halilicwana, licaziba za litaba za lipolitiki zona seli kile za hanyeza kuli kucinca kwa cwale ki kwa kupata pata ‘litimbi’ ni kuyema hamoho ni zona.
Ka yona tumuso ye, Ngambela na kile a bulela kuli, ban`oli bahulu ki babeleki ba mubuso baba mbalamaniswa ka tumelano mi kacwalo haiba inge kufumaneha kuli haba sebezi hande katata, ba konwa lundulwa fa musebezi kapa kusa nyatela sinca tumelano I mano feela.
Ngambela na talusize kuli mwa bukamuso, mubuso uta lika kupima musebelezo wa man`wi ni man`wi sihulu bona ban`oli bahulu ba.
Mwamanzwi a hae naize, ka kupima mubuso uta kona kubona nji zene lelilwe neli kilwe za mbalamaniswa kapa awa mi kacwalo ni kubona kaza bukamuso.
Na ekelize kubulela kuli kupima kwa simubuso kwa misebelezo ya babeleki bahulu ba kuta hatiswa cwale ili kuli kuno bonwa hande nji babeleki ba, ba sebeza hande kapa awa.
“Mutomo ki wa kusebeza katata luli ni kukutula miselo ye tokwahala mi lu sepa feela kuli mwa nako ya cwale lika lita zamaya hande,” na tazeleza.
Ngambela na kile a bulela hape kuli licinceho neli sika ezezwa kuli kulilimaniswe moya o maswe o kulubelwa kapa kuakalezwa hala Makwambuyu ba ban`wi ni ban`oli bahulu ba bona, ka kubulela kuli yena hakuna sa ziba kaza moya o maswe o akalezwa o.
Ze ni halilicwana, Ngambela na kile a talusa kuli ne kuna ni mwa linako mone kueza kuli milao yen`wi ne sika tolokiwa hande.
Na kile a bulela hape ka kunitifaza kuli Makwambuyu ba ketwa ka lipolitiki ni kusebeza ni milao haa ban`oli bahulu bona ki babeleki ba mubuso baba swanela kubona kuli milao ya tolokiwa hande ni kuihatisa kuli ibe mingendenge ye swanela.
“Kono fo kun`wi mubamba wa tuliwangwa sihulu haiba kuli Makwambuyu inge basa bali mutomupuso wa naha.”
Na kile a tazeleza kuli Makwambuyu ka Katengo ka Makwambuyu ba sebeza hahulu ni lika ze mubuso ze amana ketelelo yende haa ban`oli bona ba bona ahulu kaza kamaiso ni kutambeka man`usa mwaLikolo hala misebezi yen`wi ya bona.
Ban`oli ba ketwa ka tumelano ya lilimo ze ketalizoho ili tumelano ye konwa kuekezwa ni kunyatelwa sinca hai feela.
Na ekelize kubulela kuli, han`ata u swalanga mikopano ni Makwambuyu hamohocwalo ni ban`oli bahulu ba, kuli ba kone kutalima hande sinca kaza misebezi ya bona ni kuziba hande fo kusweu kuli yo, u eza n`i.
Naize se kubile ni likezahalo feela ze sikai za kamo limembala za Makolo kapa bona babeleki ba mubuso ku n`olela kwaofesi ya hae ka kukupa tatululo mwa Makolo.
“Fo kun`wi kufumanehanga kuli Likwambuyu ha zibi butata. Kono ze ki lika zelu fumana mwalibaka ze shelana,” na tumusize.