Albertina Nakale
Windhoek-Mianda-nda ya bayahi balibaka zamuunda za silalanda sa Kabbe yekwambowela mwa sikiliti sa Zambezi bahanile kushimbulukela mwalibaka zelumbile kakutalusa kuli, kueza-cwalo batabe bamaibile lico zalitabula zalitapi zemezi zezamaelelanga nimuunda.
Mueteleli wa sikiliti sa Zambezi, Lawrence Sampofu, kweli yefelile ufile mamela yakuli muunda wa kasilimo otiswanga ki nuka ya Liambai kaswana waba kwateni kacwalo ueleza bolyaminzi basilalanda sa Kabbe yekwambowela kushimbulukela mwalibaka zelumbile. Muyemeli wa sichaba sa silalanda sa Kabbe yekwambowela, John Likando mabani u ize, balikile kuikopanya ni bolyaminzi kuli bashimbulukele kwalibaka zelumbile, kono kufumanehile kuli buňata bwabona bafitisize mabaka afapana fapana azabupilo bwabona. “Kwa lyanganisa. Hamuikopanya ni batu, bashemi bamitaluseza kuli hakubunolo kuputa-puta feela ni kunanuha. Lumwatumelo ya kuambolisana. Kacwalo, luswanela kuikambota ni kulumelelana ni bona,” atalusa. Kakuekeza, uize, bolyaminzi batata kwakubakolwisisa kalibaka lakuli nako yamuunda kinako ya maita alico zecwale kalitapi, miloho yecwale ka mililima, ni lisoto, zezibahala kuba lico zakamita mwa sikiliti sa Zambezi, kungelela ni miselo yecwale ka mango ni quava.
“Kakuya kamipilelo, buňata bwabashemi baipeleka bona beňi. Litapi neliyemisizwe kuzwa 30 Njimwana silimo sesifelile mi litabe likwaluzwi cwanuňu fa kala 1 Lyatamani. Kacwalo seo sikatisa kuli basikatele fakuyamba simbule seo bapilela teni. Kacwalo, kutata ahulu kubakolwisisa kushimbulukela kwalibaka zelumbile. Ze hakilitaba zebunolo.
Basasweli kunyakisisa kushimbuluka kapa awa,” kwatalusa Likando. Kabuyena, bolyaminzi babamwi bahana kututa kalibaka lakutokwa mafulisezo sakata. U ize, mwalinako zemwi sichaba salibaka zelumbile habalumeleli babamwi kufuliseza likomu zabona mwalibaka zelumbile kakutalusa kuli bana ni mitapi yemiňata ahulu. Kacwalo, ususuweza likuta zasizo kueleza kwabatu babona kutusa babamwi, sina mezi aungumananga sichaba salibaka zelumbile bafuluhezanga likomu zabona mwalibaka zetiba, kacwalo baswanela kutusana.
Ufitisize maikuto akuli, mukwa wa kuombokisa kimukwa otata, kikalibaka leo bolyaminzi bahana kusiya minzi yabona. Kakuya kayena, fokumwi muuso utaluseza sicaba kuli minganda ya kututela ibakanyizwe kono kufumanehanga kusabanga cwalo. Hape utalusize kuli, lico zakuholiza nizona libanga zenyinyani ni mukwa wakututisa likolo kuzwa sibaka sesimwi kuya kokumwi kubanga ni tiyeho, kamo kulobakehanga lipula zabana balikolo.
Utalusize kuli, nasindeketile mueteleli wa sikiliti kwa Zambia kuyokupa muuso wa Zambia kulueza sina kamita kwabana ba Namibia kusebelisa busebwabona kwakututisa batu sina luneko lwa Namibia hasekukaba kutibile mwanako yeo. “Buňata bwalikolo mukulela wa Liambai ni nuka ya Chobe luneku lwa Namibia basebelisa nzila ya Botswana kapa Zambia, kikaliba leo neluile kuyoikambota kulumelelwa kusebelisa nzila yabona.
Nzila ya mwahali haisafiteha. Banabalikolo ni matichele basebelisa tulonji mi babamwi basebelisa mikolo kushatuka mukwa osabisa ahulu,”atalusa.
Libaka zefenyehile kwamuunda kiminzi yecwale ka Shuckmansburg, Namiyundu, Nankuntwe, Muzii, Mpukana, Masikili, Ivilivinzi, Lisikili, Imukusi ni Nfoma. U ekelize kutalusa kuli, Bazambia balumelelanga ba Namibia kusebelisa likamba labona kwa batu ni libyana mwanako ya muunda omtuna. Habuziwa kuli kikalibaka lasikamani likolo ni bana-balikolo habasikatutiswa kale, utalusize kuli bashemi basazinyazinya kututela kwalibaka zelumbile.
Likando upatuluzi kuli hakuna lifu nilelikana leselibihilwe, haisi mulimi ya napunyuhile kwa kwena, nako yanashatulela likomu zahae busebomwi bwanuka kwa sibaka sesilumbile.
Muuna ya nakonile kubanduka kwamilomo ya kwena nafumani kolofalo kwa silupi mi usweli kufumana kalafo mwa sipatela sesituna sa Katima Mulilo. Mulimi ya nasikazibahazwa libizo lahae nako yanekuhatiswa lipiho kono uzwa mwa silalanda sa Lusese.
Likando uize, kozi yemwi neli ya mandu amabeli anachisizwe ki lumonyi lwapula. U talusize kuli nekuna ni kusinyehelwa libyana sina mandu ana chile mane lotee kwa Lusese ni Sibulamuunda.