Kuzeeko Tjitemisa
ǀAeǁgams
Botswanab di ǀGapi !Hūǂnûǁkhaeba-aos Namibiab !nâs Claurinah Modises ge ge !gā!gā ǁîs di ǂhanub ai!gû ra !hoaǁaredi di !gamǂuihes Ovahereron tsî Naman tsîn dis didi, Duits!hūb ǂhanub tsî Namibiab ǂhanub hâkha ǁaegu hâdi !nâ am!nâxa tidesa.
Nausan ge ǂauna !gôab !nâ hâ Ovaherero tsî Ovabanderu khoena 1904 tsî 1905 kurikha !nâ ge a hâ !gamǂuidi ǁaeb !nâ Botswanab ǁga a !hūs ka ī xawe.
“!Gāsa kai ǂgao ta ra !khais ge Motswanab di ǂhanub ra nē ra ai!gû !hoaǁarede !harasa Duits!hūb tsî Namibiab ǂhanukha ǁaegu tsîs nēsa a nē ǀgam !hūkha di ǁhōsa hîa ǁîkha xa oresa nî hōbahese isa tsîb ǁîs !hūba nēpa !â tidesa.
Botswanab ge nē !gamǂuis ǁhōba ǁgâu!nāpe tsî !hū!nāpe xūse ra mû tsî ǁnā-amaga ǁnān hîa a !ânanî xūbahe,” tis ge Modisesa ge mî. “ǂAn !gâ ta ras ge nē ǁhōb di sausasiba tsî ta ge kai ǂgom!gâba ūhâ nē !hūb di ǂgaeǂuis !nâ tsî ǁnā-amaga ra ǂgom ǂkhîǂkhîsa oresab nē ǁhōba nî hōbasa,” tis ge ge mî.
Nausan ge Ovaherero tsî Nama !hao!nāsi ǂgaeǂgui-aon hîa gere ǂhanuba ǀhapiǂnûiǀkhā ǁîn nē !gamǂuis !hoaǂharugudi hîa Duits!hūb tsî Namibiab ǁaegu hâdi !nâ ǂan!gâhe tama hâna ǀgūǁae !Hūb di ǁÛb, Hage Geingob ǀkha !Hūb-oms tawa ge ǀhao hâ i ai!âb ǁgan xūna mâti nî !gûǁnâsa !hoaǁuis !aroma.
ǂHôare-aonab ge ǁnā ǂnûs presidenti ǀkha ge hâ is khao!gâ gere gowaǀî soab aib ge Vekuii Rukorob, Ovaherero !Hao!nāsi ǂGaeǂguidi Gaoba ge mî, nē ǂnûs !nân ge aoǁguiga a dī, presidenta !oa mâ ǀgaugu ain nē ǁnâusāgudi !gamǂuis ǁhōb ǂnamipe hâde !gâi ǀgaub ai oresa nî hōbasa. “Soab hîa sida tsî ǂhanub ǁaegu nē !hoas ǂnamipe ge hâ is ge ge ǂkhariro.
ǂGui xūn hîa da ge a aoǁguin ge !gâi !nâb !nâ presidenti xa gere mûhe amaga,” tib ge Rukoroba ge mî. 1904 xu 1908, Kōsen ge 100 000 Naman tsî Hererona ǀkhomo!nâse ge ǁō !gamhes, !âs xa ǁōs tsî sîsen!anhes ǁnā kamgu !nâs Duits!hūb ǁgâiǀab Namibiab !nâb xa.