WINDOKO – Kamaiso ya muuso ilumezi kuli kampani ya Namibia Oriental Tobacco, izwelepili nimulelo wakuyo lima kwai ni mbonyi mwasikiliti sa Zambezi. Likwambuyu wa Lizibiso ni Zwelopili ya Bulyambombola Stanely Simataa, nazibisize kwamukopano nibamakande Labune, kakutalusa kuli kulumelela neku ezahezi kakatengo kakamaiso ya muuso kakabona zatekisano nizwelopili yasifumu.
Kampani ya Namibia Oriental Tobacco, yeluilwe kimuongaongi wakopano ya Swapo mwasikiliti sa Oshikoto, Armas Amukwiyu, sapili nehanezwi kuisa puluko yamasheleñi alikana bolulelule balishumi kababane (N$14 billion) kikatengo kakabona zamuubu wasicaba mwasikiliti sa Zambezi.
Kono katengo kakaswana nekacincize muhupulo nikueleza muuso kuli purojekiti yeluilwe hamoho nibalipisinisi kuzwelela mwanaha China izwelepili. Kampani ise ifumani kale mubu walihekele zalikiti zelishumi kwa Liselo, kwasimu yefumaneha kwanda tolopo ya Katima Mulilo. Balimi babañwi nibayahi babañwi mwasilalanda saale kasilimo sa 2015, kakuya kalipiho zabamakande, nebakile babilaela hala taba yakulima kwai. Kono hakibatu kaufela mwasikiliti bane basatabeli purojekiti yeo. Katengo kababanca ka Mafwe kane kalumelelana ni purojekiti yeo, kasilimo sa 2015 nekakupile bazamaisi bapurojekiti yeo kuli ñambekelo yeñwi kwamali abakafumana ilifiwe Khuta ya Mafwe.
Kamukwa oswana kanako yaale mubusisi wasikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu naize: “Sicaba mwasikiliti sa Zambezi babata purojekiti yeo. Haba ilwanisi. Kimuuna feela alimuñwi yana hanile purojekiti, kono katengo kamubu hane kabizize batu, nasika bonahala kuli ato bulela hala kuhana kwahae.” Nabulezi hape kuli purojekiti hakiya kulima feela kwai, kono lipeu zeñwi lika calwa. “Kwai icalwa kuzwa kweli ya Ñulule kuya kweli ya Lyatamani. Kasamulaho bakalima lipeu zeñwi zecwale ka mbonyi ni miloho.”
Mwakweli ya Lungu silimo sa 2015, yanali Ndumeleti wanaha China mwa Namibia Xin Shunkang, naize kwai yekalimwa kwasimu mwasikiliti sa Zambezi haina kuba yasikiliti, kono ikayo lekiswa mwanaha China.
Yanali Likwambuyu wa Makete kanako yaale Dr Bernard Haufiku, nakile abulela patalaza kuli nasatabeli purojekiti mi nakupile bayahi banaha Namibia baba bilaela nimakete kuli bailwanise. Kanako yaale Amukwiyu nakile abulela kuli “mutomopuso wanaha yaluna ulumelela mutu kaufela kufa maikuto ahae mi likwambuyu niyena walumelelwa. Uinzi mwamuuso. Purojekiti ikaezwa mwalikalulo zamuuso, ili mwaliteñi.” Purojekiti nekile yafiwa pampili yakuzwelapili ki Liluko la Silalanda ni Bupoti kasilimo sa 2014.