I Kae Matundu-Tjiparuro
EZORONGONDO
Hapo kombunda yondiro yOmbara yOvambanderu omuyaruke Munjuku II Nguvauva kuna ohanganeno nombwiro komuhoko wOvambanderu? Indii epuriro ndaingana momuhoko nawina motjiwana atjihe tja Namibia.
Pomayanjero wondjozikiro pomaturiro wombara mEzorongondo otjiveke tjitjazuko ovahungire tjiva vatunine kepu indi. Nandarire kutja omahungi wao kangeri oamziriro okuura kepuriro indi varaisire ombepo ndjimaihingi munda na munda ohunga notjina ihi.
Ondero imwe yokutja omuhoko mapeya autanda pi yaraisirwe iyonongo omurumendu ngwakayenda ozondambo ozongoto momuhoko wOmbanderu no mutjiwe womakuruhungi nawina ongaro nombazu yawo, Apoi Kavari wa Mongua. “Otjina otjitjavari wetuesire noveta yOvambanderu,” Kavari watjere amahungirire kokutja Ombara itjimwe tjotjirumatua tjetjesa nOvamabnderu.
“Nu ngamba tjipena omundu ngumatja watjanga mo omambo omaserandu poo omazorondu okwiizemisa hina kuungurisa embondo. Nu ndoovazu keyatjanga mo omambo ingo eta retu tuasewa naro indo riri nao. Metja ngundee riri nao eta rOvamabdenru rasewa monganda ya Nguvauva otjinde tjetu okutunga okuryamisa komurungu.”
Kavari waryamene komurungu natja okokuwa omundu tjimotja ii ii muhona posya embo maritja kaengo ngumatja ii muhona posyo eengo ngumaungura ombango ya “tate.” Watjere ovandu ovawa ovakambure novakriste tjimuna oo Stephanus vasewa amavetu nomawe, vasewa amavetondua na mavetire pena ra Ndjambi. “Ovambanderu ndokutja wiima ku imbi mbyetupa ngarire putuasewa amatutire nokuhina okukandakanda. Ngatutize ovina imbi.”
Komambo wa Kavari inga kweri hoheze omurumendu omukwatjivi Riseuako Hirokoherua: “Okutja Vambanderu veetu embo orondi ndahungire Kavari karina okurondorua kutja eye wari oveta yOvambanderu. Tjimwahaka aa muye kuriveta muye eye ongwee kuzengurura otjoveta.”
Hirokoherua watjere Ombara tjimaeyende amaimunu kutja omayuva wayo kayetjiri omengi kombanda yehi otjiya tuapo oveta yomuhoko. Nambano otjetjeheripo nai Ovambanderu mbaa vehaka muye nai mavehaka moveta indji. Nambano mavekahaka movetja ndjimaitjavi indjoveta yomuni yatja nai ongwaye tji matukapita komurungu? Okutja Muhona otjemupa omasa ingo okutja ete ngatutarere koveta kutjavi tjimatururuma omatjangua we okutja kapena otjiwana rukwao.”
“Mundu wa Tate Apoi Kavari nandi motja Ovambanderu ngavetize oveta yOvambanderu mosora. Arikana mwatje wa hongaze nguwekuru ngwarire omurumendu atupungura mbi mavituhana. Ngatukotoke pamwe tuhungire kumwe mbye tuhana. Tutue momukoka turire ovaveruke kungamwa ekoro tjazumba tuyandje otjiyoke komundu nguma kaondja otjiwa tjitjihina ozombaunywa,” Tiiro Ndisiro watjere mehungi re. “Vandu vetu Ovambanderu vetu ngatukotoke tuhungire omambo omaame. Ngatupahe okuriyama atupaha okuritukutura.” Ku Nguvauva Nguvauva ngumangarasi ndinondi warier otjihende tjonganda ya Nguvauva, Ndisiro watjere ngakotoke mahungire embore etue momuhoko wOvambanderu orondu eye onguri inyangwe wonganda indji omwangu wonganda indji ngwasewapo.
“Nu yeongwa movandu. Ozondunge zeongwa movandu. Vanatje vOvambanderu ovyuru, vanatje vOvambanderu ovawa omambo yeongwa movandu kaekwatua mondjuwo muurara. Omambo yeongwa. Omambo yevakwa. Kotokee ete noho tuarira ovanatje ovanene. Kotokee popezu naete mutu nange tumuraere.”
“Vanatje vatjauana ovazandu mbumurara kehi ra Tjauana otjiwana ihi otjenu. Indu muna ozovano peke peke kauene ova Nguvauva. Tjitjazemi tjitjayanda tjitjarire ondomo kamuna kuukira ovandu kehi indo nandarire kutja kuna Ovaherero ovatiti. Kamuna kuukira ovandu kehi indo nandarire kutja kuna Ovatjauana. Mamuyerekwa na ngunongwi kondjee okuyama.
Kondjee okuworonganisa otjiwana tjiri popakoto.”
“Ovanatje va Hoveka avekakara kovikoro. Makuya omihoko vyarwe avituara. Neengo ngwaungura orumbo kehi ra Rumbo ngumaungurire onganda ya Nguvauva tjimakuzu maitu maizupo,” Tiiro wayarukire nomambo wa Kandambungu pozonda zongundwe.
Watjere ngavekondjise okukotora ovanatje va Hoveka ngahino rumwe mbanyandera mo otjozondjaikororo koukambe vahumburuka vaya.
“Omwatje ingwi kondjisa okukotora mwatje wa Tjozongoro. Kondja okuungurisa rumwe tjapo mukazuvasane. Hungiree omambo inga ngeri owatjiri. Kotoree tjapo mumu ninikizire.
pouzemburukwa wonganda yao iyamwe. Amumwesa kokure, amuundurire kokure. Oviwana vyovaherero vyarira omirongo vivari mbya zemburukwa.”
Orata Onene yOmbanderu ya Pukiro Kunomundu Katjirua watjere oruveze Nondondo otjiwana tjOmbandeur putjavaza katjina kuvanga omunduokairiiri. “Katjina kuvanga omundu ngumaihamenwa ondjatu yovimariva.
Katjina kuvanga omundu ngumahitua pokati uri kongotue yotjundawaisanewa omapanga kongotue otjunda wa kahaama ondua imba ainambimayiungura. Katjina kuvanga omundu wozombaze mbari. Oronduomundu ngweetunana kaari nozombaze mbari.”
“Ovawa ovaandja ndunge, ovawa ovatjite vaje, avehe imbo ovawa posyo omundu aihe waso kutjiua kutja mbimepaha vyandje tjimbihatuarere koya
Katjirua metuara koya Tjatindi kozonganda ku mbakwatua. Auhe, auhe na nguwasuvere omuyandja ndunge omuwa, omukuramene omuwa omukwatjike matuara koya Katjirua poo koya Tjatindi. Posyo Ovambanderu vahongerwe onganda ya Nguvauva.” Watjere outiti mbeharambere Ovanduovimariva, popatonga nomatemba omaapa. Watjere imbi ovina Ombara
Munjuku II mbyaa hatara ko. Aapura kutja tjakambura ovina imbi makatjavi ku ihe Hiakungairi?
“Pahungirire omuhingire omwe nu watjere ovanane kavesere okupaha okuhana oviwana. Veso okupaha okuhanganisa oviwana. No kuhanganisa oviwana otjiwana tjitjina orunywaa ovanane poo otjiwana tjarwe okuhina okuhita morunywaa indo okupaha mo ekero. Tjimatjihiti morunywaa indo okupaha okuyama. Oovyungura vyovanane.” Watjere okukarera katjikuatjike oviwana tjima viporokota kutja ovyozombara ndano poo otja Kuaima poo kaani peke peke okuvatera okuhangatena otjina otjizeu tjinene. Watjere omuhoko auhe tjimaukondjisa oviposa vyatjo mbimaukondjisa aruhe ngaupahe omihoko mbi matuhitisa motjina ihi.
“Ngatukondjise kutja tuiisamo ondjakaha ndjiri mokati kovandu,” watjere naweza ko kutja otjina otjinene owanga mokati kovandu kazondjakaha nugwari ovandu okuhina okuvanga okuhingira kumwe.
“Nambano movanane mberi kombandehi mbasewa kombandehi nai ami ngunda mbitja omunane ngwataarere ovanane imba avehe yari Tjingaete erike uriri. Motjimbe tjokutja Tjingaete tjimahepa okuye ku kuungura eye aasekama eya mene roye. Ove oroko ovivi mbye kutjita, ohungire ovivi mbya kaondjisa eye atja nu vyatjitua iyami nu mevanga kutja mbitjite nai.”Ove indu ndoovazu omundu weya okuriyandjera mohepa ye? Katjirua wapurire.
Watjere ozohanganeno zoviwana, ovaete vozohanganeno poo okupaha ohanganeno otjina otjizeu nu tjikuturwa iyo mahungiriro wakumwe. Ootjina tjimatjikutura otjina iho. Watjere ape hiya pahewa omwano wokuzengurura mbyaso kuzengururwa, omundu auhe akurama imba pakurama.
“Ngapeze ovandu vourizemburuka rive na rive mbumavehungire mbumavemunu kutja nambano matuungura nai matuhepa omundu worive noworive. Imbo ovandu imbo omuveri. Mbehina okutira okurambwa mbehina okutira okutonua na mbehina okutira tjike mbeso okuhita movina imbi.” Posyo Kajtirua watjere omundu auhe ngangunda amatiza ihi tjnatjo nganduu tjipeya omaunguriro ingo.
“Orondu otjini kanaa tjizukuka.Matjizukurwa omahunguriro wakumwe. Omahunguiriro wakumwe ene oveni kanaa muyeeta. Mbaakana okuyeta poo mbenao mokuyeta ngarire mbeyeeta arire mbee kukurakurisa kutja mapehungirwa tjike.”