Kalibaka la siyendabanji unumwaha kwa upa wa sikiliti, simu ya naha ya Kalimbeza ye netalimani ni lisinyehelo zetuna za mashelenyi ni kutokwa kutulo sakata mwa lilimo za kwa mulaho, i akalezwa kuba ni kutulo sakata.
Ni haike kuli lisinyehelo za mali nelisika taluswa felifita, kuzwa lilimo za kwa mulaho kutaha mwa 2013, simu ya naha ya Kalimbeza nebile ni lisinyehelo zetuna kwa rice yekuswani ya mifutafuta, kalibaka la munda o mutuna oneutalimanwi ni ona mwa sikiliti sa Zambezi.
Rice ya mifutafuta ye kuswani ya mufuta wa Irga ni Angola ki yene fenyizwe ahulu kwa mezi a munda, kukutiseza kutulo mwamulaho. Patrick Kompeli, chaziba wa likolo la Njimo, Mezi ni Mishitu u taluselize ba mutende wa New Era kuli, ka nako ya cwale, sishete silongile rice yesika chokoliwa ya bwima bobu mwa 70-80 tonnes ya mifuta ye milalu ya bo Irga, Angola ni Supa. Kutulo ya silimo se i mbubombubo.
Rice i hulile hande unumwaha kubapanya ni lilimo za kwa mulaho ko nelufenyizwe ki munda,”a tungulula. Mwa 2013, mwa simu ya rice nekukutuzwi feela lihekele ze silela mwahali a lihekele ze lishumi kalihekele ze supile ka zepeli ze nelimilwe. Sibaka monekulimilwe rice ye zwakani ya Irga, lichika la lihekele ze ketalizoho ki ze nekutuzwi. Kutulo maswe ya rice yekuswani ye zwakani (Irga ni Angola) netisizwe ki munda.
Rice ye telele ya mufuta wa Supa, yona neipunyuhile kwa munda bakeni sa butelele bwayona. Supa ki mufuta wa rice yelatiwa ahulu, bakeni sa bunde bwa kanko ni kutabusa kwa yona, mi kiya mayemo a mande kuibapanya kuya Irga ni Angola. Kompeli u ize, mwa nako ya cwale ba patehile kukutula ye siyalezi ya mifuta ya Supa, yeo isali mwa simu mi balibelezi kufeza mafelelezo a biki ye.
Mifuta ya Supa nechezwi mwa simu ya lihekele ze mashumi a mabeli, kacwalo kikale kukutulwa mwateni ma tonnes a 22. Mifuta ya Irga silimo se, neku chezwi lihekele ze lishumi ka ze ketalizoho, kacwalo i tisize kutulo yeli fa ma tonnes a mashumi a mane a rice. Mufuta wa Angola o neuchezwi fa lihekele ze ketalizoho, wona u tisize kutulo ya ma tonnes are silela.
Kwa simu yeswana, kukonilwe kuchalwa mufuta wa Basmati fa butuna bwa simu ya hekele ilimwi, kubona kapa ya kona kulumela mwa mubu wa Namibia. Mifuta ya rice ye isimuluha kwa Kenya, mi itisize kutulo ya ma tonnes a malalu.
Kakuya ka linaneho za fahalihali za silimo sa 2015-2016, simu ya rice ya Kalimbeza i filwe musulo wa mali o fita fa N$769 000 mwa mulelo wa kuchimbula njimo mwa lico za bubeke ni miloho.
Kuamana ni za kufundota ni kunola fa mikotana ya rice, Kompeli u ize, ya ketilwe kueza litaba zeo sali kwa maungulo. “Kacwalo musebezi wa kunola fa mikotana ya rice u safweka feela, lutabe lusimuluzi kufundota rice,”a talusa. Simu ya rice i fumaneha libima ze mashumi a mane Upa wa Katima Mulilo mwa silalanda sa Kabbe, mi kiyemwi ya milelo ya naha ya masimu a lico zetala (green scheme).
Simu neli mwa kamaiso ya makopanelo niba likolo la Njimo, Mezi ni Mishitu ni sikolo sa University ya Namibia kuzwa 2007, kufitela 2013 katengo ka lipisinisi mwa njimo (Agricultural Business Development Agency) a kanga sibaka, kao kana ni buikalabelo mwa kamaiso ya milelo ya masimu a lico ze tala (green scheme).