WINDOKO – Piho yamuuso yene izibahalizwe viki yefelile, ibonisa kuli “silimo se ikaba samaswenyeho”, kasamulaho akutokwa pula, mi muuso uelezwa kutaleleza milelo yakulwanisa linanga kusina tiyeho, ili kuli sicaba sesise sizielehile sifumane tuso. Zeo kaufela lifumaneha mwapiho yetoloka hala mayemo alico ni linanga, ili yene zibahalizwe kikatengo kakabona zakufa limamela hala mayemo alico mwanaha. “Litabula la silimo sa 2018/2019 libile leli busula mi nekubonahezi cwalo katiyeho yapula, nikunela kokusaweli likamba hamoho cwalo niku oma mwalibaka zeñwi, kone kungelezi nikucisa ili kone kutisize kuli kusike kwaba nipuka yeñata,” nekubulezi piho. Piho italusa kuli zeo kaufela nelitisize kutotobela kwa mayemo anjimo ni mezi. Lipatisiso kuzwelela kwaofesi yebona zamayemo alihalimu nelibonisize kuli kweli ya Liatamani 2019 neli yona yabuketalizoho kakutatamana kusina hande pula mwanaha kaufela.
Piho yeo ibonisa kuli kutulo yalico ikabe ikutezi hahulu fafasi. “Hakutalimwa kutulo yalico ibonisa kuli naha ikafumana kutulo yekutezi fafasi ka 53 pesenti hakubapanywa ni ñohola, mi ikaba lipesenti ze 43 kukutela fafasi hala kutulo yelikanelezi yasilimo ni silimo. Kukutela fafasi kutisizwe kikutokwa pula kasilimo sa 2018/2019. “Kubateñi kwalico mwamandu kusabonisa hande mwanaha kaufela, bakeñisa sa njimo yende, lilimo zepeli zefelile.” Kono piho itoloka kuli mayemo aka fofala kwamakalo akutulo yetaha mwakweli ya Kandao, bakeñisa mayemo maswe abulezwi. “Kusabateñi kwalico nikona kusweli kubihiwa mwalibaka zeshelashelana, sihulu hala bao bane basikaba nikutulo yende kasilimo sa 2017/2018, bakeñisa kuoma ni muunda cwalo kungelela cwalo nimayemo alinanga lelizwelapili mwanaha kaufela,” kubulela piho. Ibulela hape kuli kutokwa pula mwanaha kaufela kuse kutisa kutokwa mafulisezo amatala. Mwalibaka zeñata mafulisezo abihilwe kuba mwahala busula ni handenyana, sihulu mwalikiliti za Kavango ni Zambezi, haneli mwanaha kaufela mafulisezo abusula hahulu.
Piho ibonisa kuli likiliti zeli mwahali, mbowela, mutulo yamwahali, ni mbowelawiko wanaha kona zetaselizwe hahulu, mi kushwa kwalimunanu kuse kubihilwe. Mi piho ieleza kuli tutengo twalikiti kaswalisano nibaeteleli basizo, basebeze hamoho kulemuha bao baba taselizwe kilinanga kuli bakone kufiwa lituso. Muuso niona uelezwa kuankufisa kulundululwa kwamabulaelo alikomu, mwamutulo wanaha, ili kuli balimi bafumane kwakulekisa likomu zabona. Kakuekeza, mutayi obona zanjimo nokupile kuzwelapili kueleza balimi kuitukiseleza linanga, kakukala kufukuza kwapalo yalimunanu zabona pili nako ya njimo ya 2019/2020 isikafita kale. Zeo halili cwalo katengo kakamaiso yamuuso neka kile kazibahaza kweli yefelile kuli, kanyatezi kuli mali alikana bolule bamyanda iketalizoho kabasupile (N$572.7 million), abeelwe kwatuko kuli atuse sicaba sesitaselizwe kilinanga. Naha Namibia itaselizwe kilinanga lelituna mwalilimo zesilezi zefelile, mi buñata bwalimunanu zamasheleñi abolulelule lishwile mwanako yeo. Balimi ni tutengo twa balimi bakupile mueteleli wanaha Hage Geingob kuli azibahaze nako yaputako bakeñisa linanga.