BA Liluko leli bona za Limela mwa Likolo la Njimo, Mezi ni Limela seba nze ba sweli ba patehile ni litukiso za kuswala mukopano wa naha ota ikambota ni kuikabela zibo kaza likayamana la kuciza mulilo.
Yo muhulu wa Liluko mutompehi Joseph Hailwa ki yana kile a taluseza ba mutende o wa New Era mwa mazazi a felile kuli, mukopano uta lika kufa likalabo za kuli kanti hee kin`i mulilo ha u cicanga nahen`i silimo ni silimo.
Naize nihaike mulilo u cizanga ahulu sanda tuna sa mafulisezo kapa bucwan`I ni likota, lifolofolo hamohocwalo ni limbule zen`wi ze lateha, ha ku sika bonahala kale kuba ni tatululo sakata kwa butata bo kaufeela.
“Lu bata kuziba kuli kanti hee kin`i sesi fosahezi. Batu ba cisanga feela nahen`i silimo ni silimo kono inge ba ziba kuli kezo ye I maswe. Lu bata kuziba kuli mulimo kaufeela o cisanga nahen`I ki butata tuna kapa awa,” na kile a bulela mwa manzwi a hae.
Mwa mazazi a cwale a felile a, libaka ze cwale ka Otjinene, Tsumkwe, Omaune ni Okamatapati neli nze li sweli feela kuno tuka ni kuciza libaka ze lateha za mafulisezo zeli ze sikai mwa libaka kamukana ze.
Ba katengo ka naha ka Putako ili kona ka Emergency Management Unit neba kile ba fitisa mamela ni kelezo kwa sicaba kuli si sike sa itenga mwa likezo ze swana ze za kuciza nahen`i.
Yo muhulu wa katengo, mutompehi Gabriel Kangowa naize kuno I ciseza feela mulilo ki sisitaliso tuna sesi tokwa tatululo ka bubebe sina ha ku tisa sabo tuna kwa bupilo ku luna bo kamunu, lisebeliso za butokwa zen`wi za luna hamohocwalo ni mubu hala zen`wi lisinyehelo.
Kangowa naize sisitaliso se, sesi bilaeza kwa mubuso kakuli sanda tuna sa nahen`i sa canga silimo ni silimo.
Mulilo o swana no kile wa bihiwa silimo se ni mwa likiliti ze cwale ka Omusati, Caprivi ni Kavango.
Kangowa na kile bulela kuli likiliti ze taselizwe ahulu ki ze cwale ka Kavango, Otjozondjupa ni Omaheke.
Mulilo so tisize likayamana kwa limela kakuya ka Hailwa.
Mulilo han`ata u itusiswangwa ka kuba “siswana” sa kukenisa bucwan`i bwa kale kapa kubulaya likokwani ze ca limela sakata.
Kono ka bumai kakuya ka Hailwa, mulilo u cisanga ahulu nahen`i hamohocwalo ni limunanu ze nyinyani ze lateha inge usa ketululiki simunanu man`i.
Na kile a kupa batu kaufeela baba cisa mapolu kapa nahen`I haba eza buitukiso bwa masimu a bona kuli, bano eza cwalo ka tokomelo ni silelezo tuna sakata ya kumamela sihulu mwa linako zesi za pula.
“Mwa likiliti zabo Omaheke ni Otjozondjupa, batu ba pumakanga mapolu kwa likota ze shelana ni kuli cisa ka mabaka a shelana a sizo ni mabaka a man`wi cwalo,” na kile a tumusa.
Na kile a ekeza kubulela kuli kukala feela mulilo ni mabaka a man`wi a kusa ziba ki zona limpangaliko tuna ze tisa kuli mane mulilo u tuke.
Kangowa na kile a bulela kuli Naha Namibia I yemi ahulu maefefe kwa limpangaliko za Nyambe ze tokwa putako kabubebe ili zeo hape mwanako ye swana li taseza mabasi ni sifumu sa naha mwa linzila ze shelana.
Na talusize kuli mabasi a inzi kale mwa likayamana la lukupwe a kutelanga ahulu fafasi ka libaka la likayamana leli swana ni kutisa bunjebwe tuna bobu sika bonwa kale mwa lilalanda ze shelana.
“Likayamana leli swana le li beya batu fafasi ni kutisa kuli mane ba sike ba kona kuyema hande ni kutisa mafu mwa linzila zen`wi,” Kangowa na kile a bulela.
Ka libaka la kuli kuna ni musulo o munyinyani o beyelwanga linzila za lizwelopili ze swana za kulwanisa mulilo, Hailwa na kile a bulela kuli lipuisano seli kilwe za swaliwa ni ba mubuso wa naha Russia mwalinzila ze shelana ze amana ni kulwanisa mulilo.
“Kupo kuamana ni lipuisano za luna inze I swelwi kuno talimiwa mi lu sepa ni kubeya litoho za luna hande ka sepo ya kufumana se sin`wi mwa bukamuso,” na ekelize hape.
Milelo ya kulilimanisa likayamna leli swana mwa nako ya cwale ki ye cwale kaya kuluta sicaba ka lituto ze shelana ze amana ni mulilo ni kamo sicaba si kona kufa lituso ze swana muta kuesha mulilo kabubebe.
Kangowa uli, katengo ka habo kata leka lisebeliso za kutimisa mulilo cwale ni kufa likiliti ze cwale ka Omaheke, Erongo, Omusati ni Otjozondjupa haa likiliti ze cwale ka Caprivi ni Kavango zona lina ni sanda kale mwa mungendenge o zibahala ka Emergency and Risk Reduction Programme, ili mungendenge oli wa Liluko la mutompehi Hailwa ili lona Liluko la limela.
Kangowa na kile a kupa sicaba kuli si kone kuno bihanga mulilo kwa ofesi ya Mubusisi (Gabana) wa sikiliti ka bubebe mwa nako ya kubona feela likayamana tuna le mwa silalanda.