MAFU a limbututu mwa lifasi sa kutezi fafasi kalibaka la mingendenge ye shelana yese mbalamanisisizwe mwa libaka ze shelana.
Mafu a swana a taluswa kuli sa kutezi fafasi kabo lule ba 13 (million) ka silimo kuzwa silimo sale sa 1990 mi cwale sa yemi mwa tasi ya 10 million mwa lilimo za cwale mwa lifasi kamukana.
Yo muhulu wa UNICEF, Ann Veneman na kile a bulelela ba mutende o kuli, mwa mazazi a cwale bun`ata bwa banana nenze bapila hande ha kubapanywa ni lilimo ze felile.
Na patalalize kuli, lifasi li swanela kusebeza hande ahulu katata ili kuli mafu a swana a kutele fafasi hape ili kuli milelo ye lelilwe ye cwale kaya Millennium Development Goals, I konwe kubonwa.
Bun`ata bwa linaha mwa lifasi seli konile kulwanisa sisitataliso se hande.
Lipiho zene kilwe za ezwa, li patalaza kuli bun`ata bwa lizwelopili ze swana kuamana ni sisitataliso se, neli kilwe za ezwa hande mwa linaha za upa ni fahalimu ya lifasi la Africa.
Mwa naha Malawi mafu a swana na kile a kutela fafasi ka lipensenti ze likana 29 kuzwa silimo sale sa 2000 ni 2004, haa linaha ze cwale ka Namibia, Ethiopia, Mozambique, Niger, Rwanda ni Tanzania zona seli boni lipesenti ze fitelela 20 inge li kutela fafasi mwa mihato ye swana.
Mwa mbowela wa lifasi la Africa kubeya naha ye, mihato kaufeela ya kulika kulilimanisa mafu a limbututu anza katazwa kapa kubulaiwa ki butuku tuna bwa HIV/AIDS.
Mafu a limbututu mwa naha Namibia na kile a kutela fafasi ka lipesenti ze 87 kuzwa silimo sale sa 1992 ni kutisa kwa lipensenti ze 71 mwa silimo sale sa 2003.
Piho ya Millennium Development Goals ya silimo sale sa 2004 yona I patalaza kuli mutomo neli kulilimanisa mafu a, ka lipensenti ze 54 mwasilimo sale sa 2006.
Lipiho zen`wi ze inzi fa internet li supeza kuli kuzwa silimo sale sa 1990, mafu a limbututu mwanaha mo, sa kile a kutela fafasi ka lipesenti ze 28.
Bun`ata bwa tutengo twa kwa mukunda, setu kile twa lumbaka milelo ya mubuso ya kulilimanisa mafu a, ka kubulela kuli nihaike mwa mihato yen`wi kuna ni bunya, banana kapa zona limbututu li sitataliswa feela ahulu ki butuku kapa likayamana la butuku bwa HIV/AIDS.
Mwa linaha ze zwezipili mona, kutaluswa kuli mafu a limbututu a pahami feela ahulu mwa libaka za matakanyani.
Bun`ata bwa mifufuzo sakata se bile cwalo hande ka mabaka a limbule sakata zende za makete mwalibaka ze shelana hamohocwalo ni mupendo o eziwangwa han`ata mwa libaka ze shelana za linaha kubeya lisilelezo za butuku bwa Malaria muta ha kualafwa bo masikito hala zen`wi lizwelopili zese lilimanise mafu a swana a.