WINDHOEK Haiba kusina buitukiso sakata bwa kamo mubu wa Nyambe u swa-nelwa kusebelisezwa ni zibo ya kamo mezi ni limbule zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi za naheÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i liswalani hamoho, naha ye haina ku kona kuzwisezapili sifumu sa yona hande. Kacwalo, Yo Muhulu wa katengo ka kanyinyani ka lifasi ka ka zibahala ka Sub-Division for International Cooperation and Groundwater, Rainer Haut uli kuna ni tokwahalo ya lipatisiso ze tezi za mezi a kwatasi ya mubu. Hana bulela kwatumuso ya linepo za lipatisiso zeli za musebezi wa makopanelo yona project yene kile ya mbalamaniswa kaza mezi a mwamubu mwanaha Nami-bia, caziba naize bucaziba bwa limbule za mubu ki bwa butokwa mwanaha yesa zwelapili sina lipatisiso ze shelana hali tokwahala mwamubu nihaike batu ba baÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±ata ba ziba hahulu kaza silalanda sa Nyambe. Kika bona butokwa bo, bose bu bonwi hala naha Namibia ni naha Germany hase li swalisani fa munge-ndenge wa kuituta za limbule za mezi ni kuhatisa lisebeliso za kuzwisezapili ni kubabalela simbule sa Nyambe se silateha se kwa-sibaka se si zibahala ka Cuvelai Basin mwanaha mo. “Mungendenge kaufeela kiwa butokwa mwakuswala silalanda kaufeela sa Nya-mbe sesi sweli palo ye paha-mi ya bayahi ba naha haiba kuli inge lu bata kuli sifumu sa naha lusi swale hande ni kusi hulisa,” caziba naize. Na bulezi kuli kuswala ni kubabalela limbule za Nya-mbe ze swale ka mezi ni li-mbule zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi za naheÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i ku-beya mafula, kuswanelwa kubonwa kuba nto ya bu-tokwa ha kuamwa za milelo ni buitukiso kaufeela bwa zwelopili ya sifumu sa naha. Ka pula ye yemanga feela fa lilima ze likana 270 mm ka silimo kubeya kufuka kwamezi a swana ko kuyemi fa lilima ze likana 600 mm, naha Namibia I taluswa kuba naha ye omile hahulu mwa-lifasi la Africa kakuli ina ni palo ye nyinyani ya pula ye fumana ka silimo ha kwa-lineku le liÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi ina ni kufuka kwamezi a swana ko ku-pahami. Mwanako ya cwale, mezi a liteÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i mwalinuka ha koni kuswala sicaba kaufeela sa naha sina tokwahalo ya mezi hase pahami hahulu ni kutula ili nto yeto supeza hande fo kusweu kuli kuna ni tok-wahalo ya mezi a mwamubu. Kuzwa feela naha Nami-bia ni naha Germany li swa-lana fa musebezi wa ma-kopanelo o zibahala ka ‘Germany-Namibia Ground Water Exploration Project’ ili project yene kile ya tateka silimo saale sa 1992 kuisa kwasilimo sa 1998, nese kubile ni lizwalo hamohoc-walo ni tato kuzwelela kwasicaba kukena mwali-patisiso ni lituto ze swana. Mwalipatisiso zene kile za eziwa kale mwalibaka ze cwale ka mutulo wa sikiliti sa Caprivi ni mutulo wa siki-liti sa Omaheke mwasibaka sa Oshivelo kubeya Wind-hoek, linepo kwalineku la ba mubuso wa naha Germany li supeza kuli mezi a mwa-mubu a libaka zeo a tokwa lisebeliso ze tuna ze tiile mi hape a kataza hahulu kuli batu ba a punyehele. Lipatisiso kamukana neli ezizwe ka linzila ni lisebeliso ze shelana. Mwalinepo zene li kilwe za ngiwa mwalilimo ze peli ze felile kusupeza kuli kuna ni libaka zeÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±wi ze konwa kuzwisezwapili ha kuamwa za mezi a swana kono libaka ze cwalo zeo li konwa feela kuitusiswa hande mwabukamuso. Mwalinako ze taha ka musebezi wa makopanelo o swanelwa kutatekiwa silimo se kuisa kwasilimo sale sa 2009, mutomo uta beiwa hahulu fa kulika kupatulula limbule za mezi a swana mwasibaka sa Cuvelai Basin mwaupa wa naha Namibia. Sibaka se ki sene si fumanwi kuli ki se si sweli palo ye pahami ya bayahi mi musebezi wa makopanelo o swana sina o u akalezwa kuli uta hulisa ni kutisa zwelopili mwasibaka sani sa naha. Ba Geological Survey of Namibia, ba Liluko leli bona za Mezi mwaLikolo la Njimo, Mezi ni NaheÃÆ’Æ‘Æ‘ÃÆ”šÃ‚±i kubeya ba Germany BGR ye yemela Federal Institute for Geosciences and Natural Resources ka swalisano, ki ba bata kakula lipatisiso za silimo se ili zona lipatisiso zeta liba haisi silimo sale sa 2009.