WINDHOEK Sikiliti sa Caprivi kutwa siba sikiliti se sin`wi se silateha kwabapoti haiba kuli zwelopili ya malogi a manee a lateha inge I mbalamaniswa mwamunzi wani o potolohilwe ki mezi ili sona sioli sa Impalila. Sikiliti kutwa siba makopanelo a bun`ata bwa sicaba sa lifasi la Africa haiba kuli ona musebezi o, o akalezwa inge u yahiwa mwasioli sa Impalila. Sioli kapa sona sibaka sesi akalezwa kwamusebezi o, si zibahala ka kufuma mwalifolofolo za nahen`i mi sifumaneha mwamutulo wa sikiliti sa Caprivi. Zwelopili ya sikiliti sa Caprivi yeo ye akalezwa, ki yen`wi hape ya lizwelopili ze zibahala ka Walvis Bay Spatial Development Initiative (SDI) ili mo misebezi ya makopanelo kapa ona maprojects sa kilwe a supiwa mwalibaka ze shelana kuli a kone kutusa mwalibaka za lipulukelo ni zwelopili mwalinaha za Sikiliti – tuna sa mbowela wa lifasi la Africa sona sikiliti sa linaha za SADC. Naha ye, ni naha South Africa li swalisani mwamisebezi kaufeela ya makopanelo ye zibahala ka SDI mwamukwakwa – telele wa Trans Kalahari ili mukwakwa hape o wela ni kulumelana ni mungendenge wa lizwelopili za kwalikamba la liwate ha kuamwa za mikwakwa ni lizwelopili zen`wi. Libaka zen`wi ze supilwe kuli li zwisezwepili mwalikalulo za bupoti hamohocwalo ni Impalila ki ze cwale ka; Naukluft Park, Daan Viljoen Park ni Moeb Bay ili libaka ze fumile mwalisebelezo ze cwale kaza lihalaupa, nahen`i ni liwate hala zen`wi limbule ze lateha kwabapoti. Zwelopili ye akalezwa kwasioli ne ketilwe kakuli sioli si ipa museto ni linaha ze shelana hamohocwalo ni kuli ki sibaka se sili mabapa ni libaka zen`wi ze lateha. Sioli si ipa museto ni linaha ze cwale ka Zimbabwe, Zambia ni Botswana mi hape ki sibaka se sili mabapa ni libaka za pukelezo ya lifolofolo ze lateha hala zen`wi ili libaka ze cwale ka chobe ni Moremi National Park. Sioli hape si inzi mabapa ni Victoria Falls, sibaka sa Okavango Delta se silateha kwamabuhelo a lifolofolo, Mamili ni Bwabwata National Park mwanaha mo. Piho ya lipatisiso za musika wa zwelopili kaufeela yene kilwe ya hatiswa kiba ECI Africa I bulela kuli, zwelopili ye cwalo ha ki yona I nosi yeta nanula sioli kono sizo hala zen`wi limbule ze latiwa hahulu ki bapoti, ni zona lita bapala kalulo tuna mwakubeya sioli fa mapa ni kuzwisezapili sifumu. Piho I bulela hape kuli, zwelopili ita patehisa mitano kaufeela, mikolo ya sizo ni ya sikuwa ita mata mwalinuka kamukana ze peli ze potolohile sioli ili zona linuka zabo Chobe ni Lyambai. Kwalineku la lico kona kakuya ka piho, batu bata bona lico za sizo za mifuta kamukana ili yona mifuta ya linaha ze nee ze kopanela kwasioli. Zwelopili ita hulisa bupoti mwasikiliti ni kutisa kuli Impalila ibe makopanelo sakata a Caprivi ni Chobe. Zwelopili-tuna yeo, I taluswa kuli ita ba ni mandandulumu a likana mashumi ka a manee ni kukenya misebezi bayahi ba palo ye likana 1 100. Lizwelopili ze lateha mwasikiliti ki ze cwale ka mutano oli mwahala naha ye ni naha Zambia, ili mutano oso kwaluzi litekisano sakata za linaha za sikiliti sa SADC. Lizwelopili zen`wi ki ze cwale ka project ya Water Front ni lizwelopili za sibaka sa hotela mwaChobe National Park. Lizwelopili zeli kwasioli cwale, ki ze cwale ka; Impalila Island Lodge, Ichingo River Lodge ili malogi ana ni mandandulumu a lobapeli kaufeela ona, libala la tufulai nyana, maofesi a maofisa bafa miseto kubeya mandu ni limbule kaufeela zabo lyaminzi. Zwelopili hamohocwalo ni lizwelopili ze inzi kale fa sioli lita hatisa limbule sakata za malobalo ata kona kuitusiswa hamohocwalo ni lindumeleti ze hulu. Kakuya ka litifo ze akalezwa, mandandulumu a manee a malogi ata kalela mwalitifo zabo N$1 200 kuisa haisa ku N$4 200 ka busihu buli bun`wi. Mandandulu a silezi ona ata kalela ku N$5 000 kuisa mwahalimu. Pene ye akalezwa mwazwelopili kaufeela ki (bo lule ba) N$51.1 million ili pene yeta neulwa ka swalisano ni ‘kaloba’ kuzwelela kwalinaha ze fumile kale zen`wi hamohocwalo ni kwapanka ya lifasi haiba inge kubonwa cwalo. Lipatisiso zene kilwe za mbalamaniswa li bulela kuli mashilin`I ata ezwa fa lisebelezo kaufeela zeta hatiswa kwalogi ata kona kufitelela pene ye likana N$21 million mwasilimo sa pili sa kakulo ya logi ni kuekeza kwapene ye likana 30 million ni 43 million mwalilimo ze ketalizoho ni lishumi zeo logi ita itusiswa kapa kuba mwapisinisi. Mashilin`i a, ata hohwa mwalisebelezo ze cwale kaza mandandulumu, tumasintolo twa lico twafa logi, lisebeliso ni lipapali zeta ezwa kwatumasintolo twa macwala kubeya litekisano zen`wi zeta zwelela mwalibaka zen`wi ze cwale kaza njimo, bumapangapanga ni kubeta hala zen`wi. Zwelopili ita ba mabapa ni libaka za lifasi ze lateha mi ka cwalo ita lekisa naha Namibia mwalimbule ze shelana sihulu za lifolofolo za nahen`i ni kutisa kuli zwelopili ino lwanelwa mushukwe ni malogi-tuna a naha Botswana a fumile mwalimbule ze swana sihulu lifolofolo. Mun`oli ya ‘Inelelezi’ mwaLikolo la Litekisano ni Bumapangapanga, mutompehi Andrew Ndishishi na kile a taluseza ba mutende o mwamazazi a felile kuli zwelopili inzi kale fa ‘mukwakwa, se sitokwahala feela ki kukalisa ni kumata’. Ba kansulu ya sikiliti banze ba sweli ku bapala kalulo-tuna mwakulekisa kaza project kaufeela ili nto yeo Ndishishi a bona kuli ki taba yende mi haiba kuli musebezi kaufeela inge u tateka ni kumata hande mane kufita kwamaungulo uta biza ni kupaheka sifumu mwasikiliti. “Luna ba mubuso selu bapalile kale kalulo ya luna kono ha ku sika fumaneha kale babulukisi ba mashilin`i mwaproject ye kaufeela. Lu I kutwa kuli ye seli nako yaba kansulu ya sikiliti kuli ba kene mwangoma cwale ni bona,” Mun`oli ya sepahala mwaLikolo la talusize. Mubusisi wa sikiliti, mutompehi Bernard Sibalatani sunda ye felile naize, project ki yende hahulu ka kubulela kuli kasamulaho wa kutatuba ni kubala lipiho kaufeela za lipatisiso za project, ba kansulu ya habo bata kena mwalieto la kubata sibaka sa mubu sesi lateha ni kuswanela kwaproject hamohocwalo ni kubata babulukisi ba mashilin`i. “Luta kalisa lipuisano niba eteleli ba sizo kaza mubu muta luba ni litaba kaufeela ka butungi,” ne kubulezi Sibalatani. Ze ni halilicwana, lisitataliso zene kilwe za supwa ki piho kiza kuli, musebezi wa makopanelo u bata pene ye n`ata luli ni kuli ki project ye talimezi hahulu fa misika ya kwande ya lifasi ka kuekeza kuli project hai sika bona kale takazo kuzwelela kwatutengo totu shelana twa naha. Sisitaliso se sin`wi ki sa kuli, mushukwe kutwa u lwanela ni limbule ze tiile za bupoti za naha South Africa mwasikiliti se si swana sona sa SADC. Ba lwaneli ba mushukwe wa kuhoha bapoti bene ba kilwe ba supwa ki piho mwaproject ye, kiba ba cwale kabo; lioli zabo Lianshulu ni Susuwe zena ni malogi a bonahala ni zona mwanaha mo inge ili mwasikiliti sa Caprivi, Chitabe, Duba plain, Joa, Kwetsani ni Mombo, Vumbura ni Xigera camps hala zen`wi mwanaha Botswana. Libaka za linkambe mwanaha Botswana li zamaiswa kiba Wilderness Safaris ili katengo ka ka tuna hahulu mwaliseli leli swana laza lifolofolo ni bupoti mo mwalifasi la Africa. Ba Wilderness Safaris ba kona kufa lisebelezo leli kona kubona mutu inge a lifa pene ye likana US$4 000 ni US$9 000 ka mazazi a lishumi ka a mabeli. Kwamandandulumu kona ba kona, ili mandandulumu a kwalinkambe, ndandulumu ili n`wi I kona kulifelwa pene ye likana US$350 ni US$1 000 ka batu baba kopanela. Ze ni halilicwana hape, piho I supeza kuli kuna ni maemo sakata a musika mwamutulo wa sikiliti sa Caprivi hakuamwa za project ye swana.