WINDHOEK Ba mubuso seba beyezi kwatuko pene ye likana N$5.8 million ye swanelwa kuitusiswa mwamungendenge wa kuyaha mandu cwale-cwale a bayahi bene ba kile ba lwanela tukuluho ya naha kono inge bapila mwamaemo a shebile hahulu mwanako ya cwale ye. Sunda ye felile, Likwambuyu wa Likolo la Litaba ni Lipatalazo, mufumahali Netumbo Nandi-Ndaitwah, na kile a patalaza kuli palo ye likana 48 ya bayahi bene ba tamezwi kwatolongo ya Robben Island’s political prisoners, bayahi bene ba lwanela katengo ka PLAN kubeya palo feela ya bayahi ba ban`wi bene ba kile ba bona nyandiso-tota ni likolofalo mwapuso yani kiye ta fumana kwamusulo wa mandu a likana 45 ata yahiwa mwalikiliti za naha haa a man`wi ona ata matehwa feela sinca. Palo ye, ye likana 48, ki yeta ba ya pili ya kufiwa mandu ao kuli ku kalwe kuno pilwa ten`I kasamulaho komiti yene filwe kuli I eze lipatisiso za mipilelo ye cwalo I fumana kuli kamaniti lindwalume ze cwalo neli pila mwamaemo a shebile ni kufita. Kakuya ka Likwambuyu, ba katengo ka Makwambuyu seba laezi ba Trust Fund for Regional Development and Equity Provision kuli ba sulule pene ye likana N$1.5 million ye swanela kuyahiswa masola ni matanka a man`wi a mandu a cwalo. “Ka sikuka kuzwelela kwakatengo ka Makwambuyu, ba National Housing Enterprise (NHE) seba swanela kutateka kabubebe ni kuyaha mandu a cwalo,” Likwambuyu na lumezi zebe mitayi ya makande. Mwamusulo wa silimo se, mandu a cwalo a butuna bwa mandandulumu a mabeli ni a man`wi a mandandulumu a malalu ata yahiwa mwalikiliti zabo Omusati, Oshana, Oshikoto, Ohangwena, Kavango, Kunene, Caprivi, Khomas, Karas ni Otjozondjupa. Komiti hape yona yene eza lipatisiso, ye etelezwi ki Mun`oli ya ‘Inelelezi’ mwaLikolo la Likiliti, Milonganyana ni Mandu ni Lizwelopili za Libaka za Matakanyani, mutompehi Erastus Negonga, ne tumusize kuli mikopano kaufeela nenze sweli kuzamaya hande mi sunda ye, se lelezwi kuli sikwata sa licaziba mwamaluko a bunjineli si potele likiliti kaufeela kuli kuyaha kutateke kabunabwangu. Pili kuyaha kusi ka tateka kale, ba Likolo basa swanela kunitifaza kata tokwahalo ya mandu a lindwalume ze shelana ze, mwalikiliti kaufeela pili mbalamaniso kaufeela I tateka. Lipatisiso za mipilelo ni malobalo a lindwalume za PLAN ni Robben Island kubeya bayahi feela bene ba kile ba bona likolofalo-tota ni manyando lisa zwelapili kakuya ka patalazo ya Likwambuyu Ndaitwah. Katengo hape ka Makwambuyu ne ka atuzi kuli, mwalilimo ze taha ze ketalizoho, pene ye likana N$2 million ita susulwangwa ka silimo kuzwelela kwamungendenge o zibahala ka Social Housing wa ba Likolo la Likiliti. Mufumahali Ndaitwah, na ekelize kubulela kuli bayahi kaufeela ili zona lindwalume za mungendenge o, lita lumelwa zebe ka lizwelopili kaufeela kiba Likolo la Likiliti sina makeyala kaufeela a bona bayahi ba, ha swelwi kiba Likolo leli swana. Mwanzila ya kueza lipatisiso ze, ba komiti neba kile ba ikopanya ni palo ye likana 191 ya lindwalume-tota, kubeya palo ye likana 23 ya lindwalume za Robben Island ni palo ye likana 105 ya bayahi bene ba kile ba bona likolofalo ni manyando-tota a puso yani pili kusi ka patalazwa kale lipalo kaufeela za cwale. Komiti nenze tuswa kiba Likolo la Sisole, Likolo la Misebezi ni Pabalelo ya Sicaba, Likolo la Mubu, Ba National Planning Commission niba Social Economic Integration Programme for Ex-Combatants (SIPE). Licaziba zene kile za ikopanya ni lindwalume kaufeela neli fumani kuli, malobalo kapa ona mandu ki a butokwa kwabun`ata bwa sicaba kapa zona lindwalume kacwalo kutokwahalo nabwangu kuli butata bu konwe ku tiswa fa maemo sakata. Kakuya ka manzwi a likwambuyu yana bulela ka kutalima fa lipiho za lipatisiso za komiti, ne kufumanwi kuli bun`ata bwa lindwalume za Robben Island zene kilwe za bulelwa ni zona mwalipatisiso kaufeela li pila mwamandu a maemo a shebile luli mi lindwalume ze cwalo lipila mwamaemo-maswe a makete ka libaka la lilimo zese sweli kupahama. Ne kufumanwi hape kuli bun`ata bwa bona, habana pabalelo sakata kuzwelela kwamabasi a bona mi kacwalo ba palelwa kuipilisa hande ili simpangaliko maswe sesi to biza ba katengo ka Makwambuyu ‘mwangoma’, kakuya ka Ndaitwah. Silimo se, Likwambuyu wa Likolo la Likiliti, Milonganyana ni Mandu ni Lizwelopili za Libaka za Matakanyani, mutompehi John Pandeni na filwe maata ki katengo ka Makwambuyu kuli a talime mwamalobalo a lindwalume sihulu lindwalume zene kile zaya kwapalali pili silimo sale sa 1975 si si ka esha kale hamohocwalo ni lindwalume zese fitelezi lilimo ze mashumi a silezi. Mwanako ya lipatisiso hape, ne ku kilwe kwafumaneha kuli, bun`ata bwa lindwalume li swanela kufumananga pene ye likana N$500 ye fiwa ka kweli kwasicaba sesi swana. Ndaitwah na talusize kuli, mungendenge unze u etelezwi ki mubuso kakuli mubuso u bilaezwa ni mipilelo ya sicaba se hamohocwalo ni bayahi kaufeela. Na ekelize kubulela kuli ba mubuso ha bana kulumelela mutu yo mun`wi kubulela fahalimu ya ona mubuso sina ona mubuso ha u ziba kale kaza litokwahalo za sicaba se. Na kupile bayahi ba naha kuba ni pilu-telele ni kusa teleza kwasikwata sa kwatuko sa cwale seo yena Likwambuyu a bona kuli sinze si sweli kunyanganisa feela batu. Na ama fa sikwata sa cwale sesi I piza kuli ki sona se si emela lindwalume kapa sona sicaba sene sili kwapalali sapili ili sikwata se si sweli kuno hatelela kaza likupo-tuna kwamubuso.