SILIKANI hala naha ye ni naha China sisa zwelapili kuhula mi mwa mazazi a cwale silikani nesi kile sa bona nyatelo ya litumelano ze peli ya mashilin`I a bo lule-lule hala Ndumeleti wa naha China, mufumahali Ren Xiaoping ni Likwambuyu wa naha ye ya okamezi Likolo la Sikwama sa Mashilin`I a naha, mufumahali Saara Kuugongelwa-Amathila.
Kakuya ka tumelano, naha China ita tusa ka kukolotisa pene ye likana N$301 million kwa naha ye kuli naha ye I kone kuleka minshini tuna ya kuitusisa kwa miseto kubeya pene ye likana N$37 million ya kumbalamanisa mihala sakata ni libaka za pulukelo zeta swala man`usa, lipiho ni litaba kamukana za mubuso ze lateha.
Likwambuyu Amathila naize, kunyatela kwa tumelano kuta tusa mwa kubona kuli naha ye I yema hande mafulo kwa miseto ya yona ni kubona kuli limbule zesa tokwahali mwa naha hali keni.
Likwambuyu na kile a bulela kuli ka kubona kuli se kuna ni likezo ze n`ata za baipanguli ze shelana mwa lifasi, naha Namibia ni yona sina naha ifi kamba ifi, I swanela kuhatisa limbule za yona kamukana hande ni kubona kuli i yema mafulo ni kuba mwa maemo sakata sina linaha zen`wi ha kuamwa za silelezo fa miseto hamohocwalo ni kwa likezo za mifuta ze amana ni buipanguli.
Na tazelize ka kubulela kuli ka pene ya cwale ye yene kilwe ya nyatelwa, naha ita kona ku swala ni kuleka lika ze shelana ze tokwahala sina naha ifi kamba ifi mwa lifasi.
Likwambuyu na kile a fitisa mamela ya kuli, batu ba banze ba sweli kuno fitisa limbyana zen`wi isi ka mulao cwale bata ‘baka’ muta lika kaufeela li yemiswa hande mwa bukamuso mi bao ba bata fumanwa kwa maungulo a musebezi kaufeela bata tiswa pila mulao ni kufiwa likoto ze swanela.
Mwa lizwelopili ze swana, Likwambuyu na kile a tiiseza kuli mubuso uta tiiseza mihala ya yona ya lipiho ni man`usa ni kubona kuli lipiho kaufeela ni litaba za butokwa li beiwa hande ni kufita, ili lizwelopili zana kile a nitifaza kuli mwa nako ya cwale, hai yo hande mwa maluko a shelana.
Mashilin`I kaufeela ata neulwa ki naha China mwa mingendenge ya cwale ye yene nyatezwi, ata lifiwa mwa lilimo ze mashumi a mabeli ze taha.
Litumelano zene kilwe za nyatelwa cwale ze kize n`wi za sepiso yene kilwe ya patalazwa ki Mueteleli wa naha yani, mutompehi Hu Jintao mwa nako yana kile a potela naha ye kwa makalelo a silimo se.
Naha China ne kile ya sepisa kuli ita kona ku tusa ka pene ye likana N$933 million ya likoloti ze ta konwa kulifiwa mwa lilimo kubeya pene ye likana N$100 million ya kutusa mwa litekisano hala linaha ze peli.
Naha hape ne sepisize pene ye likana N$28 ya lituso za sikolo ni likoloti zen`wi kubeya pene ye likana N$28 million ya mashilin`I a sikoloti a konwa kungiwa ni kulifiwa kusina kekezo ku ona mwa lilimo kapa libiki ze nyatelwa sina ka tumelano.
Ze kaufeela neli kilwe za beiwa fa tafule simubuso mwa nako yeo Mueteleli Jintao na kile a potela naha ye.
Mueteleli Jintao hape na kile a sepisa kuli naha ya habo ita tusa mwa kubona kuli I yahela naha ye likolo ze peli za tuto mwa libaka za matakanyani kubeya sipatela.
Ze kaufeela neli sepisizwe kakuli kakuya ka China naha ye, sebile yen`wi ya linaha ze potelwa ahulu ki bayahi ba naha China.
Mwa likweli ze felile, yo nali Ndumeleti wa naha China mwa naha mo, ili mutompehi Liang Yinzhu na kile a taluseza mubuso wa naha kuli u kone kuketa mingendenge ya misebezi ya makopanelo kapa ona ma-projects ata fumana se sin`wi kwa sepiso ya naha ya habo mwa mashilin`wi kaufeela ata neulwa.
Yinzhu na kile a sepisa kuli naha ya habo ita zwelapili kutusa lizwelopili za naha ye mwa linzila ze shelana, hala zona litekisano.
Likwambuyu wa Sikwama sa naha, na kile a tumusa ni yema kuli mingendenge ye mibeli ye kapa ona ma-projects a cwale a, ki a man`wi a mingendenge yeta fumana neulo kwa naha China sina kakuya ka sepiso ni litumelano hala linaha ze peli ze.
Ma-projects a man`wi a lelwa kuli ata mbalamaniswa ni kuhatisa simubuso mwa silimo se sitaha.
“Nyatelo ya tumelano I supeza sizwale ni silikani sesi iputezi ten`I hala linaha ze peli ze,” ne kubulezi Ndumeleti wa naha China.
Ndumeleti na kile a ekeza hape kuli, nyatelo ki yen`wi ya lizwelopili zene konilwe kuikambotwa kuzona kwa mukopano tuna o zibahala ka Beijing Summit of the Forum on China-Africa ono swalezwi mwa naha China silimo se sifelile.
Mukopano no kile wa lumelana fa limbule ze shelana ze tuna za lifasi hala zona, lipolitiki ni lizwelopili sihulu mwa hala katengo ka lifasi ka machaba sihulu fa limbule ze cwale ka kozo ni silelezo.
Silikani sa naha Namibia ni naha China sinze si sweli kuno hula ka lilimo sihulu mwa likalulo ze cwale ka lipolitiki, sifumu ni lizwelopili, tuto, makete ni sizo.