Eenhana-Vantu natuvenye tatuyuka koEenhana oku natukadana ezuva lyetu lyomapenda.Eli twatura asi kulidana momazuva 26 Augut, PresidenteHifikepunye Pohamba kuna kumundindira aka uuyungise mbunga ezi nazikaponga mokudana ezuva eli. Epongo eli kuna kuligazara asi guhye vana vaNamibia napresidente gombunga zoSWAPO,Novahameni vamwe vanamakuto novakarelipo woyirongo peke nawo yipo nava kakakara. Ezuva komeho vakasike mezuva lyene presidente Pohamba kuna kumundindira aka zegurure paveta erudiko eli ngalikarera moOngwediva.
Erudiko eli kuna kuligazarera kutameka mwaSitarara 24, dogoro Sikukutu 1,2007. Mokukwama munasipundi gombungagona zegendeso mapukururo Karlous Max Shinohamba katente asi silika kuna kukakwateramo hena ehoreko nawa lyoyisupa eyi vagwana komukunda ogu vana kugazarera asi yovarwi vanare woSWAPO,Posiruwo sina sekondjero emanguruko.
Vatungi ava vana kutunga pevango eli lyakere nare asi kamba zovakwayita vaSuid Afrika yiwo vagwana yisupa eyi konyara nimvhura mbali dina kukapitapo. Kuna kuyigazarera asi yisupa eyi yowo vadipagere mezuva eli vatulire 435,moyirugana momazuva 1, gaKudumogona 1989. Ano epangero yipo lyatokora asi vantu ava vavafumbike ngwendi mepanda,kumwe nokudiworoka ezuva eli.
Nokomitiye mbali nare vaditurapo diwapayike silika esi kuna kara zimwe zopontambo zokuzeruka ano ezi zimwe kuna kwateremo nomukunda horowere 13, domoNamibia.Komitiye zepeguru sinka sazo kuna kara mokuzigida vanemekuto woyirongo peke, ano mokomitiye omo kuna karamu vantu wonoministeli dokulisiga-siga,ntani varugani wokonzugo zepangero.Mbunga zaUN nazo kuna zizigida zitume mukarelipo gwazo.
Konyara vantu wokusika ko30 000,yiwo vana kundindira vayakarepo posilika sangesi. Vakwayita vaNDF,nonombunga dopampo ngwendi zaNdilimani kuna kuvandindira vakatovareke silika esi.Mokukwamanye mararo nomutuna diva asi Eenhana ntaantani tupu kavazitulire doropa mavango gokurara kuvhura gakasesupe, nye vana kambadara asi vantu vamwe unene vazigidwa vagwane mararo. Doropa kwakara tupu noEdimba Lodge,nevango lyompongasano,ntani evango lyovadinkantu.
Komitiye ezi zina kwateremo kutara mararo zina hetekereko asi vantu wongandi vagwane mararo.KoOshikango vanatarako asi hotera zaPiscas nezi zaNamundjembo vahepa kuziruganesa ano moOndangwa hotela zaPunyu noCresta Lodge nazo kuna kuzigazara kukarangekamo vagenda. Shinohamba ogu ana kara asi Kansela gwaEenhana kahundilire vantu unene vavavatunga moEenhana, naOshikango asi vagave mararo nampili momambo gawo kovantu ava vana kuwiza, morwa silika esi silika sosinene esi sina kuhoroka rokuhova momukunda ogu, pontambo zouzuni. Mugendesi etungo evango eli lyomayendo Jerry Hu, gokampani zovaChina katente asi etungo kuna kugendapo nawo,awo kuna kukazara asi tavamana komeho zezuva eli sirugana esi vatameka mwaPembankuru mvhura zeezi.
Posiruwo esi tuna kuuyunga ngesi projeka ezi kwakuta vatungimo wokusika ko50 ava vana kurugana masiku nomutenye asi vahepa kumana sirugana esi komeho zo26.
Yimo ana kutanta Hu,gwahatupwaga asi nampo sirugana esi kapi tasipu.Ose tuna lituramo kukwama malizuvho getu novantu woEenhana,navamwe ava vana lituramo asi yirugana yetu yiwape.Mbunga zovanangesefa nare zapayika omu vana kugazara asi ezuva eli vayagwane yimaliwa mokurandesa yirandwesa yawo kovantu.Gumwe govanangesefa Jackey David katente asi vantu vendi kuna kara hambara mwankenye komitiye yipo vatare asi vantu kuna kuvatekura nawo paunangesefa.
Age kahundilire kovarandesi vakwawo asi vahepa kuyatekura vagenda momuwa yipo asi vature doropa zeEenhana morupe roruwa.
Mudivi yoEkonomi momukunda gwina gedina Ndawedwa Mwadingi katanterere New Era asi eyi vana manako ngesi kuna kara tupu evango eli vana kwere nrani eyendo lyene nalyo vana liwapayike nare.
Ano evango eli lina hupuko kuna kara lyosinko ndi asi nomita 20 000,omu lina kupura yimaliwa yina siki konomiliyuna murongo mokuliwapayika.
Silika sangesi kuna retere doropa esi uwa yipo vantu wovanzi vazidive nokukatameka nongesefa dawo kevango lina.
Mokukaranye asi ogu mukunda gumwe ogu gwakara novantu wovanzi konyara 225 774,mokukwama evaruro eli lyakereko mo2001.
Kukwamako Omusati omu yina kumoneka asi oku yiko vakara vantu wovanzi.
Mokukwama Mwadingi doropa ezi kwazitulire doropo mo1992,zikare asi doropa zonene momukunda gwina.
Eenhana kwazidiva asi doropa zosinauhako morwa yizo zelike doropa zina kara asi kwazikundurukida yihwa eyi ayi kara una uhako eyi vapira kuzonagura vantu. Azo kwazitulire doropa mwaKudumogona 1999, nye kwayatameka kumoneka asi doropa mo2002. Komeho zemanguruko evango eli kwakere limwe eli ngavaruganesa vanyengi vaSuid Afrika mokudipaga vantu vetu. Evhu lyamo kwahetakana yipo asi nodira ngaditembere nokuyuka nkenye oku dina hara mosirongo saNamibia. Apa vazitulire asi doropa kwakere tupu nomavango gokusika ko 500, gokutunga vantu nongesefa. Ano ngesi kuna kara nosipangero, Mbanga zoFirst National nesi zoNedbank, Bank Windhoek, Standard bank,evango eli ava randa nomutji, nokam[pani dokurandesa mambo, Makalani, BH, Panda nayimwe ngoso. Ano NHE, ngesi kuna kutunga mambo gokuika ko172,yipo vapopere vantu ava vana kudukira kodoropa. Ngesi kuna kara nonosure zimwe vana zitura zikare Sekondere, mberewa zoyipangura,evango lyokudewira vantu, evango lyokupwizumukira vadinkantu nonosure dimwe ngoso. Momudingonoko googol moEenhana kuna karamu nosure 43.
Yimo ana kutanta Mwadingi: Neina ngesi Eenhana kuna kara evango eli lina kukura mwadimwe donodoropa oNamibia, mokukwama nonzira ntani evhu eli vatara nare asi kuvhura vatungepio nonzugo dekuma.
Doropa ezi kuna kara ngesi hambara novantu wokusika ko 24 000.Awa kuna kuligwederera nkenye ezuva vantu kuna kuwiza vatunde konomukunda doponze.
Mwadingi simpe katente asi nomberewa depangero nonombunga dimwe dikuliko simpe kuna kuwiza vayapure mavango kodoropa ezi yipo asi apa navavapa hawe muntu nokutarakosi asi ngapi lina kuwiza ekuliko.
Doropa ezi kwakara koutokero 70 km naOndangwa ano ruha rumwe Oshikango komuzogo ano ruha rumwe romuzogo doropa zaRundu konyara nokilomita 380 kutunda moEenhana.
Nsene natugwananye nzira ezi tuna kurota zaCaprivi highway zokuza koCape Fria, Angro Fria, koyiha yefuta lyetu nzira ozo kuya pita moEenhana, eyi yina kutanta asi doropa ezi ngasi mona udigu komahauto gaSADC mouna ngesefa ko tupu. Mwadingi kagwedereko asi nzira ezi nare zina moneka asi ngavaziruganesa momunene mokuza koKatwitwi, naCalayi komurudi gwaNamibia naANGOLA. Nzira zimwe ezi zina kara mulyo zokugwanekedesa Eenhana kupitira Ondangwa, Oshigambo azo kwkara tupu konyara nokilometa 74 osike moEenhana korambindakano.