OMUNYEKADI- Omundohotola ta hongo ofikola koshiputudilo sha shiya ko moshilongo exuliloshivike la dja ko okwa ninga ondjokonona eshi a ninga omuhongwanhu wotete ta fukala meengoma moipafi yaaveshe.
Ndapewa Nakanyete oo opo a alukile moshilongo eshi a mona onghatu yo-PhD, okwe lihongela odjapo yaye yotete koshilongo Spain. Paife ota hongo koUnam.
Ndapewa Nakanyete (35) okwa ti okwa fimaneka omufyuululwakalo wOshiwambo naashi osha eta opo a kufe ombinga nokufukala mefundula leengoma.
Kakele kaNakanyete, keengoma odo da li komukunda Omunyekadi moshitukulwa shaHangwena okwa fukala ovafuko vatatu, va kwatelwa omukainhu Omunigeria namukwao a dja koEgypt. Ovakainhu va dja kondje yoilongo ova shiviwa kukahewa kavo Nakanyete opo ve uye va kufe ombinga pamwe naye okufukala meengoma.
Okakadona aka oka ti oka eta ookahewa kako ovo va dja kondje yoilongo opo ve lihonge nghene ovakainhu moNamibia hava fukala mefundula leengoma omo hava ulikila efimano lomufyuululwakalo.
Efundula e li la xula mOlomakaya ola kala oule womafiku ane, novanhu vahapu – oohashikeshalye ova li va ya va ka tala ovafuko tava kini ve li mondambo neengoma tadi dengwa kovanyeumbo.
Pefimbo lopaife efundula leengoma ola talika ko la nyika oshipaani omo ovanhu hava popi kutya ovafuko ohava pewa oikulya nomaludo mwa tulwa oimbodi kovakulupe hava ufanwa oonamunganga.
Namunganga omunhu ou ha kwatele efundula leengoma komesho nashimwe shomoinakuwanifwa yaye okuyandja oihemba kovafuko opo va kale ve na eenghono dokukina ngeenge ve li mondabo, na unene okupitifa ovafuko etanda.
Onghee namunganga okwa fimanekwa shaashi oha kwashipaleke kutya oinima aishe oi li peenhele mefundula.
Nakanyete okwa ti pefimbo kwa li e na eedula hamano okwa li a ya kefundula leengoma nokudja opo okwa kala e na ohokwe kutya naye efiku limwe okwa hala okufukala meengoma.
“Onda dja momukunda mwa fimanekwa efundula leengoma molwaashi alushe okwa li ndi hole okuya ko ashike ovakulunhu vange okwa li hava denge nge tava ti kutya nandi xulife po okuya kefundula loshipaani,” ta ti.
Okwa ti nonande ovakulunhu vaye Ovakriste ina teka omukumo wokuya komafundula eengoma.
“Onda kala ndi na ondjodi kutya ngeenge onda mono onghatu yodjapo yo-PhD ohandi ka fukala meengoma ngaashi naana ovakulunhu vetu kwa li hava fukala meengoma,” ta ti.
Onghe okwa yelifa ta ti efundula lomeengoma kali shi oupaani ashike otali kaleke po efimano lomufyuululwakalo wOshiwambo.
“Kape na efundula la nyika oupaani. Oshiwana nashi xulife po okupopya omahokololo oipupulu taa pukifa ovanhu kutya efundula leengoma oupaani,” ta ti.
Omuhongi ou okwa ti okwa kufa ombinga mefundula leengoma sha dja komutima waye ashike ine shi ninga shaashi a hala okuxwaxwameka ovakainhu va fukala meengoma.
“Omukainhu keshe oku na oufemba kutya okwa hala ile ina hala okufukala meengoma,” ta ti.
Nakanyete okwa ti ina ka fukala meengoma shaashi ta kongo omulumenhu ashike okwe shi ninga shaashi a hala okukala e udite etumba nehafo kutya ye omwalikadi woshili a fukala meengoma.
Efundula okwa li li li ngeipi konima wa kufa ombinga?
“Ondi udite etumba, paife ohandi kofa nawa shaashi paife naame meendjovo ohandi i mo kutya onda fukala meengoma. Okufukala meengoma mboli okuwa shaashi okwa li nda fewa nda djalekwa kovakulupe,” ta ti.
Okwa ti paife ota ka lombwela ovanhu kutya yee okwa fukala mefundula lopamufyuululwakalo.
Omukainhu ou okwa ti efundula leengoma kali shi ashike lovanhu inava hongwa ashike efundula eli olovanhu aveshe ve na ehalo lokukufa ombinga.
Lwopokati opo, pefimbo Kundana a ninga eenghundafana naLinea Paulus ou e li mwene weumbo mwa ningilwa efundula noku li yoo vali namunganga, okwa ti elalakano lokukala ta ningi efundula leengoma okukaleke po efimano lomafyuululwakalo wavo.
Kakele kounamunganga, Meekulu Paulus weedula 79 ondohotola yopamufyuululwakalo, hano ondudu. Okwa hokolola ta ti ei ngaha odula onhi-20 ta ningi efundula leengoma meumbo laye.
“Ohandi ningi efundula leengoma omudo keshe meumbo lange. Omunhu keshe e na ehalo ta di meni ile kondje yoshilongo okwa manguluka oku lishangifa a kufe ombinga mefundula,” ta yelifa.
Okwa ti omukainhu ashike ou ehe na okaana a pitikwa okukufa ombingna okufukala meengoma.
Pamufyuululwakalo, ovakainhu va fukala meengoma ohava monene ovavaleki komaumbo oko kwa ningilwa eengoma. Ashike, ovakainhu va dja kondje yoshilongo va fukala meengoma ova hokolola tava ti vo inave uya okukonga ovalumenhu moNamibia ashike elalakano okufukala meengoma opo ve l honge shihapu kombinga yomufyuululwakalo wOshiwambo.