[t4b-ticker]

Omukalo gwEtulululo lyAantu Otagu Ende Kashona

Home Archived Omukalo gwEtulululo lyAantu Otagu Ende Kashona

WINDHOEK Uuministeli wOmavi nOmatulululo owa limbililwa ngele otashi ka pondoka tuu okutululula aantu 240 000 mboka ya pumbwa evi/omahala moshi-longo, okutala komukalo gwetulululo ngoka tagu ende kashona pethimbo ndika. Sigo oompaka, omafalimi ashike 1 561, ngoka ga thika-ma po moonakumona uuwa-nawa pasikema ndjika ye li 9 366 ya tulululwa nale okuza nkene oproholoma yetulululo ya tamekele momumvo 1990. Minista Jerry Ekandjo ota ti: “nomukalo gwetulululo tagu ende kashona oshowo omuyalu omushona gwaantu mboka ya tulululwa sigo oompaka, otashi limbilike kutya otashi ka pondoka tuu oku ka tululula aantu yo-muyalu gwa dhiladhilwa.” Oproholama yetulululo oya taalelwa kompumbwe onene yomahala/omavi oku-tula mo aantu mboka kaye na evi, oshowo omukalo gwe-tulululo tagu ende kashona uuna pwa monika omavi. Omukalo nguka ohagu tameke nokulanda/okumona evi/ofaalama, noku yi topo-lulula, oku yi nyolela membo lyooveta dhepangelo noku yi tseyitha miifo opo aantu ya ninge omaindilo. Aantu ohaya udhitha oofoloma dheindilo noku dhi tuma kuukomitiye wopaitopolwa wu nasha netulululo, mboka hau ningi ehogololo lyaa-mboka taya ka mona evi. Aantu mboka ye na okumona evi ohaya mono epopilo kOkomitiye yOpashigwana yi nasha nEtulululo, ndjoka hayi gongala nokugandja iiyetwapothaneko kOkomisi yEgandjomayele yElundululo lyEvi, ndjoka wo yi na oshi-nakugwanithwa okugandja omathaneko kominista. Omanga iitopolwa yimwe ya tululula aantu konima yoomvula ndatu dha pita omolwompumbwe yevi, ohashi kwata omimvo odhi-ndji okuza sho ofaalama ya landwa, oshowo ethimbo ele evi li topolululwe muufaa-lama uushona opo ihe etu-lululo li tameke. Oonaku-mona evi ohaya tseyithilwa ihe pambapila nokonima ohaya ka shaina euvathano li nasha nepitikilo lyokulo-ngitha evi/ofaalama. Ekandjo ota ti nonando omukalo nguka ogwa pumbiwa oku-konakona mo nawa iinima, okuwete tagu ende kashona noonkondo notagu yemateke. Dhimwe dhomoofaalama dhoka dha tulululwa aantu oye li mo oyendji epitilila, nodha mbugala wo. Omanga iitopolwa moka mwa tulu-lulwa aantu ye li mo oyendji noonkondo moofaalama ya hala ya tembudhilwe kiito-polwa yilwe, iitopolwa mbyoka natango oya ndu-mbalelwa komaindilo ogendji gaantu taya kongo oofaalama. Iitopolwa oyo tuu mbika natango oyi na omusho-ndondo gwaantu oyendji mboka ya ninga nale omai-ndilo noya pumbwa oku-tulululwa. Pethimbo oofaalama dho-ka dha nuninwa okutulululwa aantu dha tegelela mu tulwe aantu, olundji otaku tiwa kutya odhindji iilongitho, oondhalate nomashina ohaga yakwa po. Aanashipundi yooko-mitiye dhetulululo dhopai-topolwa, mboka wo ye li oongoloneya yiitopolwa oshowo aanambelewa yUu-ministeli wOmavi omasiku ngaka oya gongala mOve-nduka okukonga po omikalo nkene taku vulu okuungau-ngwa nawa noproholama yetulululo netulomiilonga opo ku monike ekandulopo lyomukundu komategameno gomonakuyiwa. Mokati komaupyakadhi ngoka ga tothwa mo koo-ngoloneya ongaashi evi inali gwana etulululo, oonkondo dhokakomitiye ketulululo, omalandulathano ga kitakana, aanambelewa inayi ihwapo mboka ye na okuungaunga niinima ya guma evi, egandjo lyuuthemba wokuthetha/okuhiila iitopolwa yofaalama koonakumona omauwanawa pasikema ndjika, omukalo gokukala mevi/ofaalama kaantu yaali, ompumbwe yomadheulo koonakupewa ofaalama/evi, ompumbwe yomauwanawa kiilyo yuu-komitiye wetulululo oshowo omukalo gwoyene gweho-gololo lyaamboka ye na okumona evi. Ngavena gOmaheke, Laura McLeod ota ti mo-shitopolwa she kamu na nando evi lyokutululula aantu. Ota ti oshikando sha-hugunina aantu ya tulululwa moshitopolwa she osha li momumvo 2002. Ota ti aa-nafaalama yamwe mboka ya landa evi okupitila momikuli dhoAgriBank natango oye li moofaalama, naashika itashi pitika evi lyoshali kaana-faalama mboka opo taya tameke. Oshikwawo ope na aantu yamwe ye li moofaa-lama shaa li paveta, mboka itaya vulu okutidhwa mo oshoka ookomitiye dhetulu-lulo dhopaitopolwa kadhi na eyambidhidho lyopave-ta. Dudu Murorua, Ngolo-neya gwaKunene, ota ti mol-waashoka ookomitiye dhetulululo kadhi na uuthemba okukondolola oonakupewa evi, uuthemba wokuhiila evi oshowo uumwene wopaali waantu mevi limwe, shika oshi li oshidhigu kuyo. Omukalo gwehogololo lyaamboka ye na okupewa evi nago ogwa kundathanwa pakutala kutya aantu mboka itaya vulu we okutsikila nuunamapya/uunafaalama wontumba mboka ya kala taya longo pethimbo evi lya landwa, nayo ohaya ningi ishewe omaindilo getululu- lo. Ngoloneya gwaHardap, Katrina Hanse ota ti omikalo dhehogololo, dhoka pethimbo ndika tadhi tala wo kuukakwashike-ko-kantu itadhi shilipaleke nawa iilonga yuupondoli negameno lyiikulya. “Ondi ineekela kutya evi oli na okulongithwa li ete po uuhupilo washa,” osho a ti mekwatathano niiningwa-nima yimwe moka aaniilonga yomoofaalama nayo taya tulululwa. Oshitopolwa Hardap osha tota po okakomitiye kopau-tekenika kegandjomayele kokomitiye yopashitopolwa yi nasha niinima ya guma etulululo. Hanse ota ti aantu oyendji otaya kongo ashike omahala gokukala mo, ihe kage shi gokulonga uunamapya, naa-shika oshi na okutumwa komalelo gomavi giitopolwa yokomikunda omolwe-kwatho.