Otjomuise- Komurungu wo ma raisiro wo vi na mwinyo no viungurwa vyo ko make pokati ko ru kondwa rwa Maheke no rwa Tjozondjupa pa ri no vi¿enge peke peke omundu ru tenga mbi wa sere o ku tarako no haveha ngunda auhiya pangura ko kutja o ma raisiro inga yari ondo¿eno poo indee.
Otjiuru tje hika ro tutu two va Þuta, tjinene mo mahi wa ka ngamwa poo ozo resevate, Ramana Mutjavikua, ma tja. Nandarire kutja eye omwini kapari po ma raisiro inga, matja eye po ma rongerisiro wawo opari ondjira aihe na ndarire mo ma tiasaneno kunotutu two zo mbatero tu tutjiukwa otjo Consortium. Mutjavikua ma tja otji ¿enge otji tenga tenga yari Omaheke oyeni nga sere o ku sekirisa otji tjitwa ihi ombura indji mo Tjombinÿe. Tjipeere ko kutja Otjombinÿe ka tjina o ku yenena, otja ku Mutjavikua otji pakarere ombepo imbi ndja tjitire ko kutja tjiva vo va Þuta va Maheke vetoore onyaho no ku kondjisa kutja aye hakara kEpukiro ku ya rundururirwe.
Tjarue, ourumbu mburi mehi arihe no ngono ndjiri mo horomende o ku vasisa ombatero yo u rumbu ko va Þuta, tjinene imba vo mahi wa kangamwa. Mu nao otja ri ouzeu ko va Þuta imba o ku riha¿a pokati ko ku hupisa ozo ngombe omurongo poo kangamwa outiti ndu va sewa nazo mena ro u rumbu pendje no ku yandja ombango kumbari nÿu ma zei ko ma raisiro. Munao ape ozo presende o 60 zo vatuta imba otjivehina va yenenene oku vasisa ovinamwinyo vyao ko ma raisiro inga.
Wina Mutjavikua matja tjimwe tji tjipa o va Þuta mbe kara norupa mo ma raisiro nawina owo otjo va sembamise vawo, o u zeu wo ku kwizika otjimariva tjo ku vatera ova Þuta o ku vasisa ovinamwinyo ko ma raisiro, tjinene nene okuza mo Tjozondjupa ko Maheke, ape ozo kirometa o 500 tjimuna pokati ka Katjoruu na Maheke. Ondando irira o ku vatera o va Þuta ova ute ape ozo peresende o 60 ondando nai yarire ape ozo mbura ine ombura indji nu ndji yi hiyayeninisiwa. Munao oma kareremo norupa otji ye henunuka.
Matja tjinene ombazu ya Maheke ombura aihe tji ma yesekirisa o ma raisiro aruhe o ku ye sekirisira po tuveze peke peke tjitji yandja ouzeu wo mikato omire. Mayandja ondunge yokutja moruyaveze Omaheke ye ri purire koruveze rumwe amatja nao wina oruveze tji rwa rirre rumwe otji ma rukara nondengu pendje naruhe okuuta ko mautiro wo ku pwisa oruveze ro ma raisiro no vyungurwa no vi hepwa vyaro. otjina tji tjayandja ouzeu.
Mutjavikua matja otjikando otji seinina Omaheke tji ya sekirisa otji tjitwa ihi yari mOmongua ape ova tuta okuza ko Tjozondjupa puvasuta Ozondola za Namibia 30 nganduu 40 mo kirometa mongombe kovitoore. Tjitjavaza ape N$1,200 mo ngombe.
Tjarwe Mutjavikua matja mu mwaso o ku tarewa no ku yandjwa omnbango ovayereke ama yandja ondunge kutja ape ha ramberwa ovayereke vondondo yo ko mbanda tji tjirya otjimariva otjingi otjo tji ma tjiso kutja tjiungurisiwa kotuhepo twarwe two ma raisiro. Matja o ku suta ovayereke vo ndondo yok o mbanda tjikweeka otjimariva tji ma tjiso okusuta ovaraise. Munao otji ma tja ohepero omaraisiro inga oku tunga ovayereke wawo oyeni.
Kapena o ngahukiro kutja oma raisiro wovinamwinyo ngariko otjiveke tji tjazuko nu ngeere komayandero omayuva wo ma suviro ngazuko pokati kotukondwa twa Maheke na Tjozondjupa yari onÿoneno poo indee. Makuzu kapari ovinamwinyo ovingi, tjinene imbi ovinene novingi vyao mbyazire mEpukiro orini. Katjivaro tjo vi mawinyo porwe tji tja yandjere ongendo nugwari wina tji va vova raise kaveri no hange no ma kawondjisiro wo ma raisiro inga. Muwo muna omuraise wa KondjaÞu, Raanavi Ripunda. Omandaha wa raisire ku Keetute o zo haviho ndari mo ma raisiro inga muwo mu mwari ovyunda mbi hari nomi vero nawina ovayereke tjiva mba tjere vakaririre ovapure wouwa poo ouvi wo vi namwinyo no nÿengu yavyo ko tjiwa¿a mutjo mu mwari tjiva wina vo varaise vyavyo nawina ovayereke.
Umwe wo va sembamise nu wina otjiuru tjo rutu rwa Pukiro rova Þuta indwi o Easter Epukiro Farmers Association, o u supi, o EEFA, Katjinduu Tjahuha, o ku zirira ku Ripunda wa tjere otjo tjiri otji varero ka tja yandjere ohange nu ngwari okwiisira kouzeu wo urumbu mburi mehi ihi katjikumise. Watjere ka ma raisiro inga porwe ova Þuta kuve hina vayetere ovi na mwinyo mo tji varero otjiwa. Po maraisiro wa Kakarara wombura aihe ngari tjiyari 2 nganduu 8 ku Ndenga¿i, Tjahuha matja tjivari ovengi pari ovaraise vevari uriri vo vi namwinyo ovinene.
Ohunga novyunda mbihina omivero Tjahuha watja Ripunda wa raererwe oviynda mbina omivero posia eye apandere piimbo mbihina omivero tjinga apena ape oviynda o 60 tjiva vyo mivero tjiva mbihina. Ko tjivarero tjo vi namwinyo wa raisire o u zeu wo u rumbu nay a ruka wina membo ra Mutjavikua o hunga no ma raisiro wa Kakarara pu pari Sly Kaitjizemine na Albert Tjihero uriri. Mepukiro watja ovengi vo vatuta mbe kara norupa ovomba mba taurisira ovinamwinyo vyao kwarwe mena ro u rumbu. Ko ma yerekero wo vi na mwinyo, Tjahuha wa tjere nai: “Kakunomundu o ‘ndatja’ngu ma kapura epuriro indo ngwa hongwa, ngwa hongwa ovinamwinyo o ku tara, ngu na ozo mbapira ngu ma katoora omundu warwe pendje kutja ngatu ‘ndjatje’vi poo ngatuungure vi.”
Posia mo ru veze orusupi ndwa ya ndjerwe ko va raisa kutja otji tjitwa okutjiri mEpukiro, ndari Oritjatatu ro tjiveke tji tja zuko mapeta po ndano,Tjahuha watja uno hange no tji varero tjovinamwinyo mbya yeterwe. Ovo va vangere kutja oma raisiro ye ya rurwe ombunda no tjiveke posia o Consortiuma aikara nouzeu. Wina wa nunisa omanasaneno ngari mo Maheke tjiva mbaa vevanga ku tja tji ka kare ko Tjombinÿe.
Tjahuha wa nunisa ohepero yombwaneno yova Þuta na mo va Þuta mbuhina ombata ndji ma i twara kohani tji ma tjiyeta ouzeu ko u Þuta. Tjingetjo nandaruire mo u pota pota mbwaripo, Mutjavikua wakwizike o Consortium kutja ondjira o ko murungu nowo ma veungura kutja ondjira yo u Þuta no ma raisiro okuzamba iseruke.