I Kae Matundu-Tjiparuro
OTJOZONDJII
Ozombara zOvaherero Kuaima Riruako na Christian Zeraeua Orovyungura vakaendere otjituve notjituve oku hongorera ovimbumba omasere mo mivanda vya Tjozondjii okuyenda ko zo ngungu pu va ka kutjurire ombanda kewe ro mazemburukiro wa i mba mbatira motumbo tuo vakamburwa no hangauti mo 1904-1908.
Ozombara zari orupa ro vimbumba mbya kawondjere mo mivanda vyo tjihuro ihi mo ma Kawondjero wo Tjisuta okuzemburuka ovati imba nawina ozombura omasere yevari yo veta mo Britain yo kuyandeka oukarere. Ovitjitua mbya utire ape ozoiri mbari kombunda yoruveze mbi vyasere okuuta, vya perwe ourenga iyo muzaro womarapi ayeetatu ngaa honaparere po otjingi tjaimba mbari povitjitua imbi nawina ozombimbi. Wina ovakaende vo mo mivanda vari novitjangwa mbyari no zombuze peke peke muzo ndaa ze pura kutja “Twaungura tjike” nazarwe ndaa zetja “Matutu ama turoro” no “Ka naa pekara otumbo tuo vakamburwa rukwao.” Movatjinde vyo matjangwa inga mawri ovahongwa vo De Duine votjimbumba tjo makuruhungi nombazu.
Ovimbumba vya wo ro nganene po mahakaeneno womivanda imbi o Moses Garoeb no Tobia Hainyeko puvyazire na vi kaenda no murari imbwi o Moses Garoeb ape oure wo zo meira mbari okuyenda kozongungu. Pozongungu otja kombazu ondangere Tjipene Keja wa ravaerere kovati tjazumba ozombara aze kutjura ombanda kewe ro mambo inga: Okuzemburuka ozombangane zOvaherero/nOvambanderu mba zenga kehi yozongaro ndeheiwe motumbo tuo vakamburwa kehi yo u honapare wohuurire wOvandoitji mo tjo Zondjii mo 1904-1908. Zuvee Mohange. Kavitondema.”
Ovimbumba tji vyazire no kurya ondomo vya tinyaukire no murari tjingewo na vi tumbukire mo murari omunene wo tjihuro ihi imbwi o Sam Nujoma nganduu tji ma vikahita mo Tobias Hainyeko mbu vya ramangere nganduu tji vya kavaza korutjandja ro manyando rwa Tjozondjii pu pa kaka rere omahungi peke peke.
Omakawondjere wo mo mivanda inga ya pendurire ombepo yo tjihuro ihi tji tji ri otjihuro tjaimba mbaherura ondjoke yo vyungura mbetu rira mozondjuwo zozo ndendeko tjinga ovandu peke peke avazakere kovyungura vyao okutara Otjozondjii tjitja wirwa no zotrupa nozombimbi. Ovature koumwe umwe aa ve munika tji ma ve natere okuza mozondjuwo zao inda mondjira omakawondjere yo mo mivanda inga pu ya ka pitirire.
Povitjindua imbi pari ozonduna peke peke tjimuna omutize wo tjihuro tja Tjozndjii, Rosina //Hoabes, Oministera yOvitjitua vyo Varwe Ovakuru, Onongo Ngarikutuke Tjiriange, Omukuramenepo wOmihoko Omikutasane, Simon Nhongo. Wina okuza ko Tjawana na South Africa kwazire ozondekurona zOvaherero nOvambanderu mba taurire ondjembo ya Katjivi Tjouanga.