I Kae Matundu-Tjiparuro
OTJOMUISE
Ovatuta momahi wa kangamua mOrukondua rwa Maheke vakurama nokuhina okwiivaiva kongotue yondiero ya Pako yovanane vombazu, ozorata zotukondua notutu tuovatuta okuhina okuninikizirwa kokurandisa ovinamwinyo vyao pozo permita ovarande ovavapa otja tjiveritiera.
Ovatuta kaveri kongotue yondiero indji porwe nungwari veriyandjere okuzara ouzeu kangamwa mbumauzuu mondiero indji ndjatoorerwe Oritjaine ndazuko mEpako. Ombongarero indji yatiere okungunda amaitjaere omarandisiro wovinamwinyo nganduu ku ndinondi ombongarero yarwe tjimaihaama mEpako.
Otutu otuingi tuovatuta morukondua tuari nozombongarero omayuva womasuviro ngakapita na momakaendero wotjiveke ihi okuyarura ondaze yombongarero ya Pako kovatuta. Ovatuta mOkarukondua kOmatoororero ka Mongua Oritjatano ndazuko vahaamene kehi yehika rovatuta o Aminuis Farmers Association (AFA) nOrata yOkarukondua, Ervin Uanguta.
Omuhaamise wOvihavero wo AFA, Munjana Kakujaha, matja ovatuta vanunisire ondiero ya Pako nokuhina eraka ndaipeke nondiero yovarande okuhina okuranda ovinamwinyo pozovandisa aveizuu otjatjiyaetua kuwo. Vemumunine otjorupyu momirungu vyao.Matja omaitaverero wovatuta kondiero ya Pako yakuramana nao nganduu ndinondi orutu nduahindua okukakondonona omyano vyarwe tjimarutjivisa ombongarero mEpako.
Nandarire kutja ondiero indji maiyeta ouzeu mena rokutja ovinamwinyo eezumo porwe rao, owo veri kamuaha okuutjinda okuraisira kovarande kutja ovo okuzamba kavena ovarande okuritiera ozoprysa kourike wao oveni.
“Ovatuta vaitaverere okuhina okwiivaiva nokupandera pondiero ya Pako okutarera kutja Ozomburu mazevetatumisa nai nganduu rune,” Kambamuna Hengari omututa wa Mongua matja. Oumune wa Hengari omburi wovatuta ovengi mOmongua nandarire mouzeu ondiero indji ndjimauyeta.
Kaujongo Tjiroze, omututa wina nuumwe worande ovazoozu mOmongua, mamunu kutja oruveze rwahoro ovatuta vomahi wa kangamwa okuripunguha okutuna ongaro ndjiripo yovarande aruhe okunyanda ouhona. Matja indji ongaro ndjimaiyenene okurundururwa iyovatuta oveni indi uriri ndoovazu maveripunguha. Matja hapo indi pekara ozokwarandina nu ovatuta ovomba kaveyakoka.
Mawezako kutja ovatuta vomahi wa kangamwa harukuru ombumavepandjara ongaro indji tjiihatuninwe. Matja ovarande ombena omazuvasaneno kuna ozonganda nderandisa onyama okuzerandisa ovinamwinyo nu tjipeya kutja kaveurisire omasuvasaneno inga owo oveni ombasere okuzira.
Tjiroze wina kena ongamburiro momaheya ngumayetja ovarande vomahi wa kangamwa vena ozondjo amatja ovo kavenu omeya motjinyo nu oviveke vivari kombunda yovandisa aihe vasere okusuta otjimariva ihi. Kourike we matja eye kena ondjo yozonganda ozorande zovinamwinyo.
Orata yOkarukondua kOmatoororero ka Tjinene, Nguvitjita Toromba tjingetjo wayauza kutja ovatuta mokarukondua inga pombongarero ndjivari nayo Orovyungura verikwambere kondiero ya Pako naveyanisa okutira yo. Ovatuta mOkarukondua kOmatoororero ka Pukiro vahaamene Omandaha kehi yehika rao rovatuta novanane vao vombazu.
Omuhungirire po wo Eastern Epukiro Farmers Association (EFA) nu wina okanepo korutu orupitise rwehika rotuwano tuovatuta tua Maheke, o Omaheke Regional Farmers Union (ORFU), Katjinduu Tjahuha, matja ombongarero indji “ya kaondjere nawa”. Nandarire kutja komautiro pari noumune oo imba nambena mbwaa upitasana, ombongarero tjiya omborokere ourizemburuka nombepo yovatuta yahitasanene naverondo metemba rondiero ya Pako.
Matja Epukiro karina kuvanga okurikarera nondiero yapako ondjiri ondiero. “Ominyo viakurama ngatupate omivero kutja ovyo koya Jacobsa poo okEpako,” eye watja nandarire mouzeu mbumauyetua okuyarura ovanatje kozoskole nozondjara ndumazehiti mozonganda mena rokuhina omarandisiro.
Munao Tjahuha matja mEpukiro otjimuhina okukara omanyinganyingiro wovinamwinyo nganduu ku ndinondi ombongarero ndjimaikongorere indjo ya Ritjaine ndazuko tjiyayandja omuhunga warwe.
Rukwao otjiwana tjovatuta tja Tjombinde pombongarero yatjo Oritjatatu mOkoutjove tjayandjere omasa kongurameno yapako.
Tjasere onagro yovatuta indji ondatumisire oitjavari kombunda yohoromende yOmbangu yOtjivara ndjari mehi indi. Tjinene ondjira ndjatoora ovarande vovapa imba yatie okupunda ovatuta ovinamwinyo vyao nu tjiri mayiihamisa tjinga amairondero kombanda yotjito ovatuta nai tjivenatjo tjokuhina ehi. Ovo mavemunu kutja otjina ihi katjisere okwiisira ondjira kati nunguari tjasere okuvaza otjiuru tjehi.