Otjomuise
Omandaha ndimariya tjiyeri 6 komweze imbwi eyuva ena ma kuruhungi mo ma kuruhungi wohuurire ya Namibia.
Ozo mbura esere nda kapita eyva indo ohuuire yOuhonapare wOhuuire yehi rOvandoitji otji wayanda mo Namibia mo 1915. Oku zemburuka eyuva indi tjingetjo ovi mbumba mbi yandja oruvara kongondjero yo zo ndekurona zOvaherero nOvakwena vaimba mba i hamisirwe ondjembo ya Katjivitjowanga, otji ma vi yandja orutuu ro mi tjemo kohoromende yehi rOvandoitji. Oru tuu ro mi tjemo indwi kwa tuwa ominwe kembo iyo va henedu peke peke mehi rOvandoitji mu muna ngwari o ministera yehindo yOmaunguriro Kumwe Mombwiko nOmekurisiro, Heidemarie Wieczorek-Zeul mo 2004 ngweer mo Namibia naka po ma zemburukiro wo zo mbura esere zo TjiÞiro Otjindjandja po Hamakari.
“OtjiÞiro Otjindjandja o TjiÞiro Otjindjandja, Ehi rOvandoitji nambano nai kotjikando otjiseinina mariso oku yakura OtjiÞiro Otjindjandja tjo Vaherero nOvakwena.” Ondiri embo eho ngonekwa ro ru tuu romu tjemo indwi. Omweze mbwazuko oma yuva tji yari hamboumwe. Oro ma ru yandjwa ko peresidenda yehindo, ondjuwo yozoveta nohoromende.
Mu vyarwe vyo vi tjitwa ongondoroka no tji tjitua ihi mo tjihuro oho ngora tje hi rOvandoitji, o Berlina, Oritjavari okuza no ku yandja orutuu romutjemo Omandaha, mape kongorere oma ka wondjero mo mi vanda vyo tji huro ihi okuyenda “kewe ra Namibia”, oro ndiri ombindi yOtjiÞiro Otjindjandja mo tjihuro iho tjazumba ngurova ape tokerwa ehungi ongo ndoroka no TjiÞiro Otjindjandja.
Tjiyari muvyu komweze mbwa zuko orutuu indwi ko ngotwe waro ku kun a otjimbumba ihi o Berlin Postkolonial, otji rwa tjiukisiwa ko tjiwana tjehi indo oku tuu rungira mo zo mbuze zehindo. Mu imba mba twako omunwe kembo kuro muna Kaserandu Kaunatjike nai ku turira mehindo.
Ngunda aperi nao Ohoromende yehi rOvandoitji ka i munu kutja eningira rovandu va Namibia ko tjisuta mo veta yo uye rina ozongunÿe kura kuramena nu kapena kunatja kutja oru kee rutu poo otupa otu na nÿero me ningira indi.
Indji ondjiri ongurameno yo horomende yehi rOvandoitji otja tji yaraisiwa mo ma ziriro oyo ndjiya yandja ko muhaamise wondjuwo yo zo veta yehindo, Onongo Norbet Lammert, ko ngahururiro o u¿epo wo vira peke peke ovipirure mondjuwo indjo mbu wazera ohunga no ma kuruhungi yo huurire wehi rOvandoitji mo Namibia. Mo ku paha ongahururiro indji o unepo imbwi wa pura oma puriro peke peke kohoromende yehi rOvandoitji mondjuwo indji tjiyari yevari ku Kambundu nowo ngazirwa tjiyari hamoumwe komweze tjingewo posyo owo nai moumbo wawo ngahindiriwe mo ma tjangwa kOnongo Lammert tjiyari omurongo komweze mbwa zuko.
Otje puriro etenga ro ku paha ongahururiro yari kutja hapo ohoromende yeho rOvandoitji i itavera no mamwino wo vatjiwe vo ma kuruhungi na wina wa ingwi ngwari o ministera Heidemarie Wieczorek-Zeul kutja “ozondjito zo tjitandi nda tjitwa mo zo mbura okuza mo 1904 nganduu ko 1908 mapeya aze varwa otjo vita vyo ku yandeka kuna Ovaherero nOvakwena nu munao otjo Tjitiro Otjindjandja?” Eziriro maritja o Ministera yehi rOvandloitji yo Vitjitua Vyopendje, Onongo Frank-Walter Steimeier, no wo tjiÞo tjingetjo wa Namibia, Netumbo Nandi-Ndaitwah, va uta oku hungira kumwe po mbongarero yawo tjiyari yevari ku Ngarano mo 2014. “Motjiungura ihi ko tjkando otjitenga muna ozongari zo ngumameno ya avehe ne raka rimwe ohunga no vita vyo huurire ovi yaukise vyo 1904-1908.
Otji hungiriro kumwe ihi wina tji ri purira ko vi hungiriro mo tjiwa¿a mo mehi rOvandoitji na Namibia. Ovi hungiriro vyaka yenda ombaze ombwa ko mu rungu nandarire kutja ka vi yeya ko tjikoro. Otupa atu yevari a tja tuvanga oku toora omi kambo o hepero, mena rokutja kanaa tu yenene oku zuva oma kuruhungi nga hanika no ku to¿a mo ndjesirasaneno ndoova zu katuna oku honina ozo ndando inÿa pamwe,” pa ka hururwa nao.
Epuriro rarwe mo ma puriro otuwondja yari kutja hapo ohoromende yehi rOvandoitji i itavera omu kee muhingo o u ziririra mbu na omuze mo porotika na wina mo undu na mo ngaro yo undu ko ma u hazendu nga tjitwa kOvaherero nOvakwena okuza mo 1904-1908? Onga hu ruriro maitja tjingetjo tjimuna ondjuwo yo zo veta yehi rOvandoitji indji o Bundestag, ohoromende yehindo, ii tavera o u ziririra wa peke wayo ko Namibia na va ture varo avehe, mu muna oviwa¿a vyo Vaherero, Ovakwena, OvaÞakume nOvakuruha mbya hangauka tjinene nene kehi yo ma naneno wo huurire yo u Honapare wOvandoitji mo South West Africa mo ru veze oku zira mo 1884 nganduu ko 1915.
“Mo ku zemburuka o u ziririra wOvandoitji imbwi, ohoromende okuza mo zo mbura inda ndu ma zeutire mo 1970 ya kara neraka etwe ro kutja o Namibia ri kutuke, oyo ndja munikwa mo 1990, oyo okuza mbo tji yauta ngamba oku kondja oku sembamisa oma u nguriro kumwe pokati kayo no horomende yo Namibia emutanda. Ohoromende no ya Namibia ze hitasana kutja o ma unguriro wa kumwe wok o tjiveta wOvandoitji na Namibia wina ya sere oku tunduuza otjiungura tjo ndjesirasaneno mo Namibia.”
Epurira rarwe mari pura kutja tjii hapo okuza ko ma ningiriro “wondjesiro” mo 2004 mehungi re mo Namibia i ingwi ngwari o ministera yo horomende yehi rOvandoitji (Wieczorek-Zeul) ohoromende yehi rOvandoitji ya toora omi kee kambo oku paha ondjesiro okuza ku imba mbaihamwa no zo ndekurona zavo?
Eziriro maritja ohoromende (yOvandoitji) ma i tavere ko kutja ovatye mo porotika no zo ndyero zo vita mbari no me rizirira ko vi tandi ovi tanane mbya kara ko mo ma naneno wo huurire yOuhonapare wOvandoitji mo South West Africa va toora ondjo onene.
“Oru koka ro ma kuruhungi inga ru tuna tjinene ko ngaro pokati kovandu vetu. Tjingetjo, otupa atu yevari povikando peke twa ya rukira po oku yauza onÿero yato oku hungama no ku nata oru kapita veze no porotika. Ohoromende (yOvandoitji) ma i kayenda ko mu rungu, puna ovaza pamwe va Namibia, oku paha myano pamwe oku nyomona otjiungura tjo ndjesirasaneno no hanganeno.”
Eziriro rarwe mari pura kutja: Hapo otjimariva tjo mbatero yo ma u nguriro kumwe tja u ngurisiwa pu pe Þapi oku yandja oruvara ko me kurisirio wa i mba pu pe rarera no ku pendukira ozo ndekurona zo vandu mba hangaurwa tjinene nene iyo mayekero wo wini no ¿i¿ikizire?
“Otja ko u mune wo horomende (yOvandoitji), o ma u nguriro kumwe mo me kurisiro ya sere otja ko mbutiro, oku parura o Repapirika ya Namibia aihe no va kwatere avehe. Omikambo vya peke mbya tuwa mo ma u nguriro kehi yOtjiungura tja Peke mo ma turiro wo vi wa¿a vyo Vaherero, Ovakwena, OvaÞakume nOvakuruha ya raisiwa rukuru.”