WINDHOEK – Ku kulubelwa kuli palo ye bata kulikana lipesenti ze mashumi a ketalizoho ka mashumi a malalu a ba banca ba bali mwa lilimo ze mwahali a lishumi ni zene (14) ni lishumi ni lilimo ze ketalizoho (15) a bana ba likolo ba nwa ahulu bucwala, kakuya ka lipatisiso zaba Likolo la Makete ni Pabalelo.
Katengo kaba European School Survey Project kuamana ni bucwala ni ze kola (Alcohol and Others Drugs) ( ESPAD) Namibia, neka ungekile lipatisiso zeo kweli ya Lyowa haiba ni mazazi a lishumi ka a supile kuisa haiba ni mazazi a mashumi a mabeli ka mazazi a supile (17-27 February) mwa likolo ze ne ketilwe mwa hali a naha. Ne ku hupuzwi kubatisisa ni kufumana sebeliso ya za bucwala mwa hali a bana balikolo, sihulu ba bali mwahali a lilimo ze mwa hali a ze lishumi ni ze talu ni lilimo ze lishumi ni silela (13 and 16 years). Yena wa kamaiso ya za mungendenge wa za bucwala ni ze kola mwa Likolo la Makete ni Pabalelo, yena mufumahali Rene Adams, na bulelezi ba mutende wa Nampa kuli linyakisizo za lipatisiso lisupeza kuli palo ya bana ba likolo baba sebelisa ze kola ba bali mwa lilimo ze lishumi ni lilimo ze talu ni za kwa kwatasi. U ize palo ya bana balikolo baba sebelisa ze kola a i bonahali ku pahama ahulu, kono nihakulicwalo kufu maneha kuli kuna ni palo ya bana ba likolo ba basebelisa ze kola (drugs). Buńata bwa bana ba likolo ba ziba ze kola (drugs) mi bana ni liseli kapa zibo ya bao ba sebelisa ze kola zeo (drugs), kono palo ya baituti ba ba sebelisa ze kola (drugs) ki yeińyinyani”, kwa bulela Adams. U ize palo ye fita fa likiti ze supile (6 000) ya bana ba likolo ne batazelelize mapampili a lipuzo zapalo ye mwahali a mashumi asupile (60) ni mashumi a silezi (70) za lipatisiso. Adams na fitisize buitumelo kwa kamuhelo ni tuso ye nezwa kwa likolo kukona kualabela kwa lipatisiso zeo. Mi nazwezipili ku talusa kuli musebezi wa ku kopanya lipatiso u ta tateka biki yetaha, mi likalabo zeka fumaneha litabe lizwile mwa likweli ze talu ze kwapata.
Zeo lita latelelwa ki lipiho zeta bihiwa mwa likweli zepeli ze kwa pata, zeo lita tumuswa ki Likwambuyu wa likolo la Makete ni Pabalelo, Mutompehi Richard Kamwi. Kanako yeswana, sibuhabuhi wa Likolo la Makete ni Pabalelo, Mufumahali Esther Paulus, u tumusize kuli patisiso ye ne itisizwe ki pizo kapa pilaelo ye nezwelela ku Likwambuyu wa Likolo la Tuto, Mutompehi David Namwandi ni Likwambuyu wa Likolo la Sipokola ni Silelezo, Mutompehi Immanuel Ngatjizeko, za kuli likezo za bana ba likolo baba sebelisa lino ze bucwala ni zemwi ze kola ne i bilaeza maswe. Mi u ize, lipatisiso lita tusa baelezi kapa ba alafi kufumana tatululo ya silelezo kuli ba banca ba ambuke mikwa ya kuiponda mwa macwala ni ze kola (drugs) mwa Namibia.
Katengo ka ESPAD ki ka swalisano ya likopano ze lukuluhile ka linaha za mutulo za kwa buse bwa mawate (European Countries) ni katengo ka katuna ka makopanelo ka lipatisiso za ba ba nyinyani ba mikwa ya kusebelisa lino se silifaza mibili mwa lifasi mubu. Mi butokwa kapa mulelo wa lipatisiso ki kupundulula ni kufumana palo ya likezo mwahali a ba banca ba bali mwa lilimo ze lishumi ka lilimo ze ketalizoho (15) ni mwahali a lilimo ze lishumi ni lilimo ze supile(16) ba ba sebelisa lino ze kola ni kusilifaza mibili ya bona.
– Nampa