WINDHOEK – Mwa nako ya hae ya ku bulela kwa sichaba sa naha la mafelelezo, , Mueteleli wa naha, Hifikepunye Pohamba u nyazize ahulu misebelezo yeo mayemo a yona a kwa tasi ahulu ni kutokwa ba beleki mwa muuso bao bana ni zibo mwa misebezi.
“Mikwa ya ku fa lisebelezo ze nde kwa sichaba ki taba ye swanela kuba ya kamita mwa lisebelezo kaufela. Yeo ki yona mikwa sichaba si i tekezi kufumana kwa muuso mwa linako kaufela.” Pohamba u ekelize ku talusa kuli ku tokwa bachilauki ni bo chaziba mwa misebezi ya muuso, milelo ni misebezi ya muuso aina ku petahala hande.”
Mueteleli wa naha u ize, ba beleki ba muuso bao ba palelwa kueza misebezi ya bona ka moo kuswanehela kapa ku latelela milao ye amana ni babeleki ba muuso (public service rules) ba swanela kungelwa mihato sakata. Na ize, silimo sa unumwaha Ofice ya Ngambela (Office of the Prime Minister) i patehile ku hatisa mulao o ta sebeliswa ka ku kenya ba beleki ba muuso fa misebezi ni kuba kutiseza fa misebezi. Mulao wo, u hupuzi kutalima mikwa kapa litaba zeo liswanelwa ku latelelwa kaku kenya babeleki fa misebezi ni ku ba kutiseza fa misebezi ka kuya ka buchaziba ni zibo ye bana ni yona mwa misebezi, ni kuli haiba zibo ya bona ha ipumanelwi feela mwa muuso (haiba zibo ya bona ki ndaimani).
Pohamba hape u fitisize pilaelo ya mayemo a mulilo wa gasi (electricity) mwa naha, mi u kupile bao ba wela mwa lipangaliko za mulilo wa gasi kusa sinya nako, kono ba kale ku singanyeka ni kuongaonga milelo ya mwahali; kumbweshafaza mayemo a mulilo wa gasi mwa naha. Katengo ka ESCOM mwa Mboela wa Africa (South Africa) kao ka lekiseza Namibia mulilo o muńata wa gasi, cwanunu fa, ka ize litekisano za mulilo kwa linaha za kwande li ta fukuzwa. Sina palo ya sichaba sa naha a isweli ku ekeza hamoho cwalo ni sifumu, lisebelezo za mulilo wa gasi ni zona li sweli ku pahama. Ye ki taba ye lufa sitataliso mwa naha ya luna sina a lusina hande limbule sakata.” kwa bulela mueteleli wa naha, ka kusupeza ńalelwa ya kuli mulelo wa cwanunu fa wa ba ESKOM wa ku fukuza litekisano za kwande a naha za mulilo, ita lufa butata kwa lisebelezo za mulilo mwa Namibia.
Na ize “ku bona kuli mayemo a mulilo a mbwashafazwa mwa naha, katengo ka NamPower ka beile milelo ya makutelakaufi ya ku lafa mulilo (Short Term Critical Supply Project) ku tateka ńoholatula (2012) ku isa isahola (2016).” Ku bile ni lizwelopili ni bao ba swanela kuzuseza pili misebezi fa simbule sa Kudu Gas ka ku nyatela tumelelano ya ku kenya niku sebelisana hamoho mwa hali a katengo ka NamPower ni Copperbelt Energy of Zambia. Kwa lineku la tuto, mueteleli u ize, tuto ya banana ba ba sa fokola ya makalelo ki ya butokwa mi i swanela kufiwa ku ba ya makalelo mwa lika kaufela.. Na ize “ luta zwelapili kubeya milelo ye swanela ku nchafanza mayemo a tuto kuli i kone ku alabela kwa litokwahalo za mayemo a sifumu ni lizwelopili za naha.”
Palo ya baituti ba tuto ye pahami (tertiary) se ili fa likiti ze mashumi a mabeli ni likiti ze silezi (26 000), kono a ku sika bonahala ku mbwashafala sakata mwa palo ya baituti ba likolo za bo mapangapanga ni haike musulo wa mali u ekelize, kwa bulela Mueteleli wa naha.