Kuzeeko Tjitemisa
Otjomuise-Ihe yongwatero ya Namibia otjotjiwa¿a otjikutuke mokati koviwana avive ovikutuke mouye, Sam Nujoma, maundjirwa okukerikwamba kunomahapu nomahapu wovanane vombazu novayambere varwe okuza kOtjauana na South Africa pomazemburukiro oyetja 122 vyOvita vya Tjund nawina pomayamberero nomazemburukiro wovanane vovambanderu, Kahimemua Nguvauva, Munjuku 11 Nguvauva na Peter Nguvauva.
Omayambero inga tjingetjo omazeumburukiro wozombura o 122 zondiro yondangere yOvambanderu Hiakungairi, nguri Kahimemua Nguvauva. Omayuva tjiyari 12 ku Ngarano eye na Kambahahiza Nikodemus Kavikunua otjivatira mOkahandja muvayaherwa pamwe iyovarwe vorupa rovita rwehi eehure rOvandoitjji. Owo vayaherwa motjihuo tjingetjo o Kahandja eye masuvisiwa novimbumba kumavii omayuva womasuviro inga. OmuÞize wotjihaverro tjombara yOvambanderu, Gerson Katjirua, matja Nujoma wayakurire oma¿angero otjomuhungire weyuva omayakuriro ngayauzwa iyowokunene kwe, John Nauta. Eye wayakurire oma¿angero inga otja ngwari epanga rapeke rombara Munjuku 11.
Otja kombazu, Ovambanderu nOvaherero omasere nomasere nawina ovahe¿endu varwe peke peke tjimuna omukuramenepo wehi rOvanoitji mo Namibia, Christian Schlagga, nonuhindwa wapeke wohoromende ya Namibia motjihungiriro tjOtjiÞiro Otjindjandja, onongo Zedekia Ngavirue, mavekara pomazemburukiro inga. Ngavirue ukara motjihungiriro ihi nai kunomwako wotjiÞo tjingetjo the wehi rOvandoijtji, Ruprecht Polenz. Ovanane wombazu mbumaveundjirwa okukara potjitjitwa ihi ombara George Simasiku Mamili V11 wOuhonapare wOmbazu wOvamafwe, ombara Tjinaa¿i Maharero wOuhonapare wOmbazu wa Maharero, ombara Manasse Zeraeua wOuhonapare wOmbazu wa Zeraeua.
Ombara Hiakungairi wari ombara yOvambanderu moruveze ndaariisanewa otjo South West Africa rOvandoitji. Wakwaterwa mOmusorokuumba, ape ozokirometa 1 pendje na Kahandja koutokero okupikira komamuho. Eye warira omunane wOvambanderu koutjiro wa Namibia. Wahongorera omuhoko we okupirura Ovandoitji movirwa vya Pako na Tjunda ovahuure vOvandoitji tjaavekondjisa okukambura ehi kotjomasa mOrukondua rwa Maheke mozombura inÿa o 1890. Eye opahumisirwa nai huuwa eni otjomundu wotjivepo otjipiku mena rokutja wapanÿera pousemba wao nowini wao. Munao kotjiru the otjikwatuwa otjimariva nouhona we aunanununwa. Mo 1896 ovita ovinene vya Tjunda otjivyakarako Kahimemua makamburwa pOmukuruvaro natatumisiwa korutu atwarewa kOkahandja eye na Kavikunua puvakaturikirwa puvakakongorerwa aveyahewa iyotjimbumba otjiyahe tjOvandoitji mu Ngarano tjiyari 12 mbura tjingeyo.
Ongungu ye iri pokarukondi kehi mOmuvanda imbwi o Kahimemua mOkahandja. Mo 1980 ongungu indji otjiyaririsiwa ombindi yotjiwana kotjiveta. Otja komuhungirirepo wOuhonapare wOmbazu wOvambanderu, Uazenga Ngahahe, matja pendje nomayambero, ombura indji maitara kovitjitwa vyombazu tjimuna ozonÿerera zopehi noukambe, nozondjambi kwiimba mbapunguha ominyo vyao motjirwa tjohuurire.