MIANDA ya balimi ba sikiliti sa Caprivi baba ikemanga feela fa lufafazani lwa pula kuli lu melise licalano za mwamasimu a bona, kutuha ba bona kutulo ye maswe mwalikweli ze taha kakuli ne ku bile ni pula ye nyinyani hahulu mwalinako za kulima. Kakuya ka Mathias Semi yali yo muhulu wa katengo ka Likwama Farmers Union ili katengo kaka bona za linonge za balimi, sikiliti kutuha si bona kutulo ye maswe kakuli ne ku bile ni pula ye nyinyani mwanako yene kulimwa mwalikweli ze felile ha kubapanywa ni lilimo ze felile. Katengo neka filwe libizo la Likwama kuzwelela fa mabizo a linuka zen`wi za sikiliti ze cwale ka Linyanti, Kwando ni Mashi. Semi naize pula ne kile ya tateka ka tiyeho n`ohola ni kutisa kuli ba ban`wi balimi ba tobelwe ki tato ya kulima haa, ba ban`wi bona neba kile ba lima feela ka sepo ya kuli pula ita nela. Bun`ata bwa sicaba se si pila mwaminzi ye zibahala kuba minzi ya mishitu nesi kile sa tateka kulima mwalikweli feela zabo Njimwana ni N`ulule. Na talusize kuli ka kutalima feela, kutulo ya silimo se sifelile ne kile yaba hande haa ya silimo se yona hai bonahali hande baken`i sa likayamana la pula yene kile ya suluha ka tiyeho. Likiti-kiti za masaka a bonyi a buima bobu likana matanisi a 6 000 ki ana kutuzwi kubeya masaka a man`wi a lico zen`wi. Kutaluswa kuli silimo se kutulo kutuha iba hahulu fafasi ni kufitelela kalulo ya mwanda ye likana 50 percent ka libaka la pula. Semi na bulezi kuli ni teko ya mbonyi n`ohola ne kutezi fafasi kakuli mbonyi ne n`atafezi. Teko ya mbonyi ha n`ata I yemanga fa pene ye likana N$1 600 ka tani ili n`wi ha ibapanywa ni pene ya kukaisa ye yemi fa N$200 ka tani ili n`wi. Semi uli sicalano tuna sa mwamasimu a sikiliti sa Caprivi ki mbonyi kakuli ina ni bunolo ha I kutulwa mane ni ha ibeiwa hande mwamasaka kuli I iswe fa musika ni kwasikayo. Mbonyi hape ina ni musika-tuna sakata wa yona mwasikiliti ha kubapanywa ni lico zen`wi mi bun`ata bwa bayahi ba sikiliti ba tabela hahulu mbonyi ni kufita, kakuya ka Semi. Bun`ata bwa bayahi bali bumapangapanga bwa mbonyi bu bunolo habu bapanywa kwalico ze cwale ka mauza ni makonga. Na ekelize kubulela hape kuli bun`ata bwa bayahi ba lumbaka mbonyi kuli ina ni munati ni kuli musika wa yona u itukiselize ka nako kaufeela. Baleki baba tuna ba mbonyi mwasikiliti ki ba ba cwale ka Namib Mills, Kamunu maize meal ni Rings. Balimi baba lima hahulu lico zen`wi ze cwale ka mauza ni makonga bali lekisezanga kwalikiliti zen`wi. Semi uli bun`ata bwa mbonyi ya sikiliti ya lekiwangwa ka palo ye tokwahalo haa ye siyala yona I iswangwa mwalikiliti zen`wi sihulu mwamulenen`i wa Windhoek ko I lekiwangwa kiba Namib Mills. Mwamanzwi a ahe, Semi naize n`ambekelo ya silimo se sifelile neli matansi a sikiti (1 000) ka kuekeza kuli mbonyi yene kilwe ya lekiwa kaufeela yona ne kilwe ya lekiwa kiba Likwama ne kilwe ya kaiwa hande ni kuciwa ki bayahi ba sikiliti. Ze ni halili cwana, balimi ba sikiliti ba sana ni matata aba kopani ni ona, ili matata a cwale ka a nzila ni kuzibahaza kaza lico za bona zeba lima hamohocwalo ni musika kakuli kuna ni baleki feela baba sikai mi ka lona libaka le, palo ye nyinyani fo kun`wi ya lico ze kutuzwi kize lekiwangwa ni kutisa kuli ze siyezi li beiwe mwalishete. Muta hane ku bile ni mbonyi ye n`ata n`ohola, batu neba kile baba ni matata a kubeyela lico za bona ni kutisa kuli lico zen`wi lisinyehe ka bunya luli. Silimo se, kutulo ita kutela fafasi luli kakuli kalulo ya mwanda ya pula ye likana 50 percent ki yene suluhilwe mwalibaka ze cwale ka Kasheshe, M’pacha ni Singalamwe haa kalulo ya mwanda ye likana 40 percent ki yene suluhile mwalibaka ze cwale ka Masokotwani ni Linyanti ili lipalo zene bile ze pahami za sikiliti ni kutisa mibonda. Semi na ekelize kuli nihaike balimi ba bana ni matilakita, ba tusanga feela ba ban`wi balimi muta ba feza kulima masimu a bona, ili nto ye swala fa tiyeho ni yona. Mwasikiliti sa Caprivi, palo ye likana mashumi a mabeli (20) ki yena ni matilakita. Semi na kile a eleza balimi kuli bano cinca milimelo ya bona ka kulika kuncinca limela ni kubeya mununo sakata mwamasimu a bona.